Het gaat beter, maar nog niet goed met de bospaddenstoelen

Uit; Wageningen University & Research Intranet 15 nov. 2017:

Nederland heeft een lagere diversiteit aan bospaddenstoelen in vergelijking met gebieden in het buitenland die veel minder stikstofdepositie hebben. “Maar het gaat langzaam de goede kant op,” zegt Wim Ozinga. Ook het CBS stelde vast dat veel bospaddenstoelen weer aan een opmars bezig zijn. Een gevolg van een wat beter milieubeleid en het (deels) terugdringen van de stikstofovermaat. De wereld van de paddenstoelen is een onderschatte wereld, vindt Ozinga. “Er wordt altijd gesproken van flora en fauna. Maar je zou eigenlijk moeten spreken van flora, fauna en funga. Want het is echt een apart rijk, naast de dieren en de planten.”

Paddenstoelen, en met name ectomycorrhiza-vormende paddenstoelen, zijn kwetsbaar voor stikstofovermaat, omdat zij voorkomen in gebieden die van nature voedselarm zijn. Zij verzorgen een groot deel van de stikstofvoorziening van bomen, in ruil voor suikers en vormen in bossen een soort ondergronds ‘wood wide web’ van schimmeldraden. Bij stikstofovermaat hebben de bomen de schimmels niet meer zo nodig, en kunnen de paddenstoelen fluiten naar hun suiker. Suikerbehoeftige paddenstoelen zullen dan als eerste verdwijnen, zegt Wim Ozinga. Dat geldt vooral voor soorten met een uitgebreid netwerk van schimmeldraden in de bodem, die toch al veel te lijden hebben gehad van vermesting, verzuring en verdroging.

Hoewel de uitstoot van stikstof al sinds de jaren ’90 aan het afnemen is, leek dit tot voor kort weinig effect te hebben op paddenstoelen. Het CBS meldt nu op basis van analyses van karteringsgegevens van de Nederlandse Mycologische Vereniging dat veel ectomycorrhiza-vormende paddenstoelen zich weer enigszins herstellen. Zo was de cantharel sterk achteruitgegaan, maar hij neemt nu weer toe. Al eerder is vastgesteld (door Eef Arnolds) dat de stekelzwammen het weer beter doen. Dat dit herstel gerelateerd is aan de verlaging van de stikstofneerslag is vrijwel zeker, zegt Thom Kuyper in Down to Earth Magazine. “Op een specifieke plek kunnen veranderingen nog te maken hebben met weervariaties, lokaal bosbeheer of intensiever zoeken naar paddenstoelen. Maar als je de gegevens over heel Nederland over meerdere jaren bekijkt, kun je die factoren uitsluiten. Dan blijft alleen de verminderde stikstof over als oorzaak.”

Na-ijleffect

Maar we moeten niet te vroeg juichen, zegt Wim Ozinga in datzelfde verhaal in Down to Earth Magazine: “Het gaat vooral beter op plekken waar zich de afgelopen decennia minder stikstof heeft opgehoopt, bijvoorbeeld langs paden en lanen. Dieper in het bos treedt een na-ijleffect op, waardoor stikstof nog lang in de bodem achterblijft. En op zandgronden is de bodem soms sterk verzuurd door ammoniak. Het is dus een dubbel verhaal: het milieubeleid werkt, maar er moet nog veel gebeuren.” Dit wordt onderstreept door metingen van het RIVM waaruit blijkt dat de gemiddelde concentratie stikstofdioxide in 2016 weer iets gestegen is ten opzichte van 2015.

Op landgoederen ligt de situatie net iets anders. Daar groeien soorten die je in bossen bijna niet meer ziet, vertelde Wim Ozinga tegen Volkskrant-journalist Caspar Janssen, die een jaar lang langs alle Nederlandse natuurgebieden en landschappen wandelt, en daarvan dagelijks verslag doet in de krant. Ozinga liep een stukje met hem mee (verslag hier en hier), om de paddenstoelenproblematiek uit te leggen. “Landgoederen met oude lanen zijn voor veel paddenstoelen een soort refugium, omdat het stikstofgehalte er net iets lager is, er meer oudere bomen staan en er meer openheid is. Zo’n refugium is belangrijk voor de overleving van soorten die gevoelig zijn voor stikstof en biedt mogelijkheden voor de kolonisatie van andere gebieden zodra de milieukwaliteit verder verbetert. Het heeft allemaal met de weerbaarheid van het systeem te maken, daar spelen al die soorten een rol in. Elke paddenstoel heeft zijn eigen specialisme. Je kunt er vast een paar missen, maar je weet nooit wanneer het er één te veel is.”