Uitgebreid stap voor stap enten van fruit bomen. Met dank aan Bart646

Bart646 was zo lief om een gezamenlijke bestelling te doen voor onderstammen, en stuurde deze samen met flink wat ent-hout (scion's) op.

Heel erg bedankt Bart!

bestellen-onderstammen-voor-fruitbomen-t18851.html (je kan nu niet meer bestellen!)

Aangezien het enten van fruitbomen nieuw voor mij was (ik heb wel ervaring met passiebloemen enten)

heb ik flink wat opgezocht om de slaag-kansen te verhogen.

Dus het leek mij goed om dat nu te delen, zodat anderen er ook wat aan hebben. En tips om het beter te doen zijn natuurlijk ook welkom!

Aangezien er best wat bij komt kijken, deel ik dit op in 5 stukken.

1) gereedschap en benodigdheden

2) ent voor-kennis

3) het enten zelf

4) de eerste resultaten

5) links met verdere informatie

Nu ik dit alles terug lees, zie ik dat het een erg lang stuk is geworden. Dit grotendeels omdat ik erg compleet wou zijn, aangezien ik zelf na het lezen van veel handleidingen altijd nog vragen had, wou ik dat hier voorkomen. Maar Het is dus het beste om dit in een paar keer te lezen want in 1 keer is het well erg lang.

Om het overzichtelijk te houden gaat ik proberen de verschillende onderdelen in verschillende reacties op dit onderdeel te plaatsen. Wacht dus even met reageren tot je 5)de links ziet

1) Gereedschap en benodigdheden.

1- onderstammen die geschikt zijn voor de boom soort en boomgrote die je wilt maken (zie links voor informatie over onderstammen)

2- ent hout (scion's) dat in rust is. Dit ent hout komt van de boom waarvan jij de vruchten wilt. Dit moet in rust van de boom gesnoeid worden (winter dus). Zodra de knoppen beginnen met zwellen en er groen of rood uitzien ben je vaak te laat!

Ent hout kan goed in een dicht bakje in vochtige kranten gewikkeld in de koelkast bewaard worden. Maar ook in een koude kelder,schuur of begraven werkt.

3- een scherp mes. Er zijn speciale ent-messen maar dat is niet nodig, veel mensen doen het ook met Stanley messen of zelfs aardappelschil mesjes.

Echter een scherp goed geslepen mes maakt alles veel makkelijker. (En een aardappelschil mes heeft vaak een soort van ribbeltjes, omdat die niet fijn geslepen is. Dit kan problemen met cambium contact opleveren).

Hier heb ik besloten om zelf 2 opinel messen te slijpen.

mes met tekening van de slijp hoek

mes met de glimmende schuin geslepen kant

mes met de spiegelende vlak geslepen kant

Een "normaal" mes is aan 2 kanten geslepen en ziet er dus uit als een V vorm. (1) op de foto

een Ent-mes kan het best aan 1 kant vlak geslepen worden, en schuin aan de andere kant. Dit maakt het mes vaak iets scherper omdat een kleinere slijphoek makkelijker te krijgen is maar maakt het vooral makkelijker om recht te snijden. (2) op de foto

welke kant vlak en welke kant schuin geslepen moet worden hangt van een aantal dingen af.

- links of rechts handig. Linkshandigen moeten de tegenovergestelde kant vlak slijpen als rechtshandigen.

- snij je "zijwaarts" (later hier meer over) of van je af

ben je rechts handig (zoals ik) en snij je zijwaarts.

Dan wordt de linker kant vlak en de rechterkant schuin. (als je het mes met het snijvlak naar beneden en de punt naar je toe legt, zie foto slijp hoek)

ben je rechts handig en snij je van je af, dan word de rechter kant schuin en de linker kant vlak (als je het mes met het snijvlak naar beneden en de punt naar je toe legt, zie foto slijp hoek)

ben je links handig, dan draai je de 2 kanten om!

Zelf vind ik het het makkelijkst om lange en rechte snedes te maken met de grote opinel (de grote hoogte helpt erg bij het recht snijden)

Maar het fijnere werk en door dikkere stammen snijden gaat veel makkelijker met het kleine mesje. Dit omdat het blad veel dunner is en daardoor het hout minder uit elkaar hoeft te buigen.

4- optioneel, maar dus wel erg handig: Slijpstenen

Veel goede gereedschap/houtbewerkings winkels verkopen deze. Maar ook de betere koks of messen winkels.

Ikzelf ben erg te spreken over de Naniwa slijpstenen. Deze slijpen bij mij het snelst en mooist. Mijn setje stenen kostte in totaal iets van 50-60 euro, en gaan jaren mee. (ik heb een harde keramische van 240 en 800 korrel, en een naniwa 1000 en 3000 korrel steen)

Dit zijn dus 2 dubbele stenen (iedere kant een verschillende grofheid. De korrel van een steek kan je vergelijken met dat van schuurpapier (niet de getallen, maar een hogere waarden geeft een fijner resultaat).

Hoe meer tussenstapjes je hebt hoe minder lang je hoeft te slijpen. Maar met een 240 of 300 steen en een 1000 steen kan je eigenlijk bijna alles scherper krijgen dan toen het nieuw was!

5- dit is misschien well het belangrijkste: een naam kaartje om aan te geven wat je hebt gemaakt!

ikzelf gebruik http://www.ebay.com/itm/331164594864?_trksid=p2060353.m2749.l2649&ssPageName=STRK%3AMEBIDX%3AIT

Aangezien ze letterlijk minder dan 1 cent de stuk kosten. en bij mij tot nu toe goed werken.

Het zijn kleine kaartjes, maar zijn erg makkelijk ergens omheen te binden door het kaartje door de lus te halen en hem zo om de stam te binden.

Permanent marker pakt er goed op, en het is plastic dus super water bestendig. Ook kan je met een balpoint hard drukken tijdens het schijven en krijg je zo een afdruk van wat je schrijft. Dus zelfs als de inkt zou verdwijnen kan je dat nog zien en voelen.

Dit kan je goed zien op de foto's waar de messen op staan. (om de afdruk te krijgen werkt een zachte ondergrond zoals een krant onder het kaartje tijdens het schrijven erg goed)

Door mijn slechte handschrift en de kleine kaartjes nummer ik alles en houd ik een documentje bij waarin staat welk nummer wat is (met jaar van aanplant herkomst en belangrijke eigenschappen)

Ik ben wel nieuwsgierig hoe UV bestendig ze zijn. Maar tenzij ze compleet desintegreren in het zonlicht heb ik er wel vertrouwen in dat ik de nummers nog kan lezen.

Houd wel rekening met een verzendtijd van minimaal 1 maand op eBay bestellingen! Maar ja wat wil je als het gratis wordt verzonden vanuit china??

6- weer iets optioneels

Potten en Aarde.

Je kan de enten gewoon in de tuin uitplanten op hun uiteindelijke plaats. Maar soms is dit door harde wind en een zware winter niet even handig. Ook kunnen de Enten het beste in de schaduw staan (tegen uitdroging).

Dus een pot om ze in te planten en ze op een beschutte plek te zetten is handig.

Ikzelf gebruik het liefst gewoon aarde uit de tuin (zolang die mooi zwart, niet te modderig is)

Maar potgrond van het tuincentrum werkt ook.

Kijk wel uit voor bemeste grond. De onderstammen moeten vaak nieuwe haarwortels vormen en deze houden niet van veel mest! (en vrijwel alle aarde bij het tuincentrum is bemest; met vaak als uitzondering potgrond (die is er vaak zowel bemest als onbemest te krijg)

7- bind middel en optioneel wond afdekmiddel.

zodra je de ent en onderstam hebt gesneden en tegenelkaar aan drukt/schuift is het belangrijk dit af te dekken en vast te binden. Dit doet 2 dingen

-voorkomt uitdroging en infectie van de gemaakte wonden;

-verstevigt de verbinding, waardoor er beter contact wordt gemaakt tussen het cambium en alles niet zomaar uit elkaar valt.

Hiervoor kan van alles gebruikt worden, zo gebruiken mensen vershoudfolie en stripjes van plastic zakjes. Maar ook bloem-bind tape. Dit is een soort wax tape en rekt ongeveer 150% (dit gebruikte ik voeger)

Maar elektrisch tape wordt ook vaak gebruikt.

Maar mijn huidige favoriet is Parafilm. Dit is net als het bloem-bind tape een wax tape. En hierdoor laat het een beetje zuurstof maar geen vocht door. Dus gaan dingen minder snel rotten/schimmelen.

Maar het rekt ook ongeveer 300% en is biologisch afbreekbaar en hoeft dus niet losgesneden en verwijderd te worden. Zo groeien de plant knoppen er ook zonder moeite doorheen.

Maar ook door de rek, kan je dingen erg strak (maar niet te strak) vast binden. waardoor het 1 stevig geheel vormt.

parafilm is best goedkoop en makkelijk verkrijgbaar via eBay.

http://www.ebay.com/sch/i.html?_from=R40&_sacat=0&_nkw=parafilm&_sop=15

voor 3 euro heb je al een meter.

parafilm in strookjes van 2cm X10cm geknipt.

er zit wat papier aan vast dat je loshaalt voor gebruik.

Parafilm is vaak 10cm breed. En ik knip dus stroken van 2-2.5cm af (die zijn dan dus 10cm lang)

en 1 strook is meestal genoeg voor 1 ent. Maar soms heb ik er 2 nodig. Dus een meter tape is ongeveer genoeg voor 25-50 enten.

Voor die kosten zou ik echt niet gaan klooien met iets anders. Als er maar 1 boompje meer slaagt heb je de kosten er al uit.

Wel duurt verzending vaak 1 maand, dus koop van te voren in!

Ook kan je een wond-afdek middel gebruiken. Dit "verf" je vaak over de top van de scion, en ook over de ent verbinding die is ingetapet (niet nodig bij parafilm, maar handig bij niet rekkend bind-tape)

Je hebt kant en klaar middelen, maar kan ook zelf iets maken van bijvoorbeeld pine tar (dennen-hout aftreksel) bijenwas, waxinelichtjes ,olie en alcohol. Hierbij heb je 2 soorten.

-een soort die moet worden verwarmd dit is vaak vooral gesmolten was (vaak menging van "normale" was en bijenwas. Dit moet ter plekke worden verwarmd en als het te warm is kan het schade aanrichten. Kijk wel uit dat het niet de ent verbinding in druipt (daarom eerst af tapen)

- een soort die niet verwarmd hoeft te worden. Dit is vaak doordat er alchohol in zit. Deze is vaak minder plakkerig en kan daarom niet zo makkelijk met een kwast geverfd worden, maar is meer kneedbaar.

Pine tar, alchohol maar soms ook kaneel word toegevoegd omdat het een schimmeldodende werking kan hebben. Wat goed helpt bij het afdekken van wonden, maar is niet perse nodig.

2) ent voor-kennis

Er zijn een paar dingen die je moet weten voordat je begint met enten.

Zoals welke materialen je nodig hebt. Maar ook welke onderstammen en fruitsoorten een goede combinatie zijn.

Om alle combinatie's en soorten af te gaan heb ik de kennis niet voor.

Maar er zijn een paar dingen die ik wel kan vertellen.

1-bij het enten plak je bijvoorbeeld een Elstar appel takje op een M9 appel onderstam. Deze 2 delen verschillen genetisch van elkaar, maar zijn wel verenigbaar. En als je dus zorgt dat de cambium laag van het elstar takje overlapt met dat van de M9 onderstam, dan kunnen deze vergroeien.

Er gebeurt het volgende om dit voor elkaar te krijgen.

-nadat je een stuk van de onderstam en scion heb afgesneden, gaat de cambium laag (dat is een 1 of 2 cel dikke laag tussen de bast en het hout) littekenweefsel vormen. Dit littekenweefsel bestaat uit ongedifferentieerde cellen. Dit zou je kunnen vergelijken met stam cellen. Dit zijn cellen en net zoals alle cellen bevatten ze al het DNA van de plant en kunnen ze dus elke functie die een plant nodig heeft vervullen. Maar net als stam cellen hebben ze nog geen functie en doen ze dus nog niks.

Dus zowel de onderstam als scion gaan littekenweefsel maken. En op een bepaald moment raakt het littekenweefsel van de onderstam dat van de scion. En groeit dit aan elkaar vast. Maar zodra dit verbonden is gaat de scion om water en voedingsstoffen "vragen" hierdoor veranderen de ongedifferentieerde cellen. En vormen dan een verbinding tussen de onderstam en scion. Zodra dit is gebeurd gedraagt alles zich alsof het 1 stuk is. En geeft de onderstam dus water en voedingstoffen en ook suikers aan de scion. Maar geeft de scion ook weer suikers terug aan de onderstam (voor wortelgroei).

2- de grote van een fruitboom word meestal door 2 factoren bepaald.

-het ras van de fruitboom. Sommige rassen groeien van nature wat zwakker dan andere. En sommigen worden erg makkelijk erg groot

-maar vaak veel belangrijker is de onderstam. Deze bepaalt in grote maten hoe hoog de boom wordt, wanneer die begint met vruchten dragen (kleinere boom heeft meestal eerder vruchten) maar ook hoe oud deze wordt. Zo worden de meeste kleine vruchtbomen niet ouder dan 20 jaar. Dit door de zwakke onderstammen.

3- een peren stuk ent hout (scion) hoeft niet altijd op een peren onderstam ge-ent te worden. Bij laagstam peren is de kweepeer bijvoorbeeld een bekende onderstam. En bij mispels is de meidoorn vaak een goede onderstam. Maar zo zijn er ook bepaalde appels (Zoals winter banana ) en peren (beurre hardy) die zowel op een appel als peren ??of kweeperen?? onderstam ge-ent kunnen worden. (appels van een perenboom oogsten; dit wordt een leuk experiment!)

4- sommige soorten kunnen theoretisch op elkaar ge-ent worden maar willen in de praktijk na een aantal jaar zomaar afgestoten worden. Dus zoek goed op of de soort appel, peer (of ander fruit) goed verenigbaar is met de onderstam die je hebt. Zo zijn er ook peren die niet goed op Kwee gaan, en waarbij een tussenstam vaak van beurre hardy of doyenne du comice een uitkomst biedt. (vaak is het kwee C met problemen, en die is ook wat vorst gevoeliger). (zo ben ik er te laat achter gekomen dat nasi peren niet altijd goed samen gaan met kweeperen. hoe erg dit is ga ik de komende jaren achter komen)

5- naast de verenigbaarheid van de onderstam en scion (ent-hout) is ook de staat van de onderstam en scion erg belangrijk.

De onderstam word vaak verzonden/verkocht zonder aarde. En de wortels kunnen dus erg snel uitdrogen. En dan moet de onderstam zijn energie verdelen over het maken van nieuwe wortels en het genezen van de wond waar je hem ent. Dit komt je slagingskansen niet ten goede.

Maar ook de scion mag niet uitdrogen, dus kan het best vochtig en koel bewaard worden.

Ook mag de scion niet uitlopen voordat de ent goed vergroeid is. Want anders heeft de scion bladeren (die veel water verdampen) voordat die vergroeid is en water krijgt van de wortels. En veel verdampen en niet kunnen drinken is een doodvonnis.

6- vaak kunnen de kleinere soorten onderstammen niet goed tegen zand of arme grond. Dus heb je zandgrond dan kan een maatje groter (bijvoorbeeld M26 inplaats van M9) het best.

7- de kleinste appel onderstam is vaak kleiner dan de kleinste peren of pruimen onderstam of die van een kers. Al zijn er tegenwoordig ook laagstam onderstammen voor pruim en kers, maar deze zijn wel een stuk duurder. Als je dus allemaal ongeveer even grote boompjes wilt moet je niet bij alle fruitsoorten de kleinste of grootste onderstam nemen.

Ik heb daarom gekozen voor Appel op M26, peer en kweepeer op Kwee adams en Kwee E(line), pruim op Prunus d. 'Wangenh. Frühzwetsche' mispel op meidoorn. Omdat dit allemaal ongeveer even groot wordt.

8- het tijdstip van enten kan best verschillen, zo kan je aan het begin van de winter enten (alles moet wel in rust zijn!) en dan heeft de ent de hele winter om te vergroeien. Wel moet die dan beschermd worden tegen harde wind koude temperatuur en veel zon. Hierbij maken zowel de onderstam en de scion littekenweefsel aan zodat ze elkaar raken.

Maar ook aan het eind van de winter en begin lente kan ge-ent worden.

Vaak is als het bijna voorjaar is, is het slimmer om te wachten met enten totdat de onderstammen blaadjes hebben. En dan het ent-hout uit de koeling halen. Hierdoor groeit de onderstam goed, en maakt dus erg snel veel littekenweefsel aan. Waardoor die snel vergroeit met de scion. Dit kan dan al in een week of paar weken gebeuren. En meestal is dit ook de tijd die de scion nodig heeft om uit zijn winterslaap te komen. En is alles dus net op tijd vergroeid om de bladeren van de scion te ondersteunen.

Maar als je eind van de winter ent, kan het voorkomen dat de scion gaat uitlopen voordat die vergroeid is met de onderstam (en de onderstam doordat die nog in winter rust is, vormt dan maar traag littekenweefsel)

En dat gaat natuurlijk fout. Dit is vooral een gevaar als de grond nog erg koud is (waardoor de onderstam in rust blijft) maar de lucht al flink warm is (waardoor de scion "wakker" wordt).

Om dit te voorkomen kan soms gebruik gemaakt worden van een grondverwarming onder de potten van de ent.

of door te wachten totdat de onderstam uit rust is, en dan de scion erop te enten (scion moet dan nog wel in rust zijn)

9- de hoogte van de ent is belangrijk voor het type boom dat je wilt. Zo word een hoogstam vaak hoog op de onderstam ge-ent.

Maar voor laagstammen maakt het niet zoveel uit, zolang de ent-plaats maar een centimeter of 5-10 minimaal boven de grond komt. (een uitzondering hierop zijn erg langzaamgroeiende boompjes zoals pruim reine claude verde die het vaak beter doen als ze ook "eigen" wortels kunnen maken. Hierbij kan de ent-plaats begraven een goed idee zijn, wel verlies je hiermee de eigenschappen van de onderstam!)

Maar als je op een laagstam 30 centimeter boven de wortels ent kan je gewoon de wortels wat dieper begraven. (hou het wel redelijk)

Ik heb zelfs ooit een onderzoek gezien dat concludeerde dat je meer vruchten kreeg als je alles 15 centimeter dieper begroef (met de ent-plaats natuurlijk nog wel boven de aarde)

Let well op, je kan niet zomaar altijd de onderstam dieper planten. Yuras wees mij hierop 7 posts hieronder. Hij heeft daar ook meer informatie over geplaatst.

10- planten hebben een voorkeur voor de richting van de sap-stroom. Dus probeer je ent niet ondersteboven vast te maken. Al kan je dit ook expres doen (om groei extreem te remmen, echter dat heeft vaak alleen een te sterke remming of afsterving tot gevolg).

Wat de goede richting is kan je makkelijk zien, de knopjes zijn pijlvorming en wijzen omhoog.

Ook kan je goed zien dat er net onder de knop een verdikking zit, aan de beneden kant loopt die mooi rond (hol) over in de tak. en aan de bovenkant loopt die vlak naar de stam toe (als een soort plateau, en op dit plateau groeit de knop omhoog).

3) het enten zelf

Dan nu het leukste!

Er zijn veel verschillende soorten enten die kunnen worden toegepast. Aangezien ik het hier vooral heb over het enten van 1 jarige onderstammen, is de engelse griffel (ook bekend als verbeterde plak ent en in het engels als de whip and tongue grafti) erg geschikt. Deze is iets moeilijker te snijden dan de gewone plak ent, maar maakt beter contact en is makkelijker in te binden, en minder gevoelig voor een stootje of harde wind.

Daarom erg geschikt voor zowel de beginnen als expert (lees ik) wel moeten de onderstam en scion ongeveer op elkaar passen.

Zo ben ik als volgt te werk gegaan.

Ik ben begonnen met de soorten waarvan het scion (ent hout) het dikst was, en heb hiervoor de dikste onderstammen gebruikt. Dit omdat een dunne scion op een dikke onderstam nog redelijk gaat. Maar een dikke scion op een dunne onderstam moeilijker is.

stap 0

Zorg dat all je gereedschap goed schoon (en steriel) is. En let tijdens alle stappen erop dat je niet de wonden van de onderstam of scion aanraakt met je vingers. Het vet van je vingers kan een barrière maken tussen de scion en de onderstam!

stap 1.

Maak de naam (of nummer) kaartjes voor alle boompjes die je wilt, en maak deze vast aan de scion (vergeet hier ook niet de onderstam op te vermelden!!).

hier een foto van de achterkant van mijn kaartje waarop je het nummer doorgedrukt ziet.

stap 2.

Zorg dat je onderstammen het altijd vochtig hebben bij de wortels, door er bijvoorbeeld een natte theedoek of krant over te leggen, en voorkom dat ze in de wind liggen met open wortels.

natte theedoek over de wortels! krant kan ook!

stap 3

sorteer zoals bovengenoemd op passende dikte van onderstam en scion. Hierbij kan je ook een beetje variëren door op verschillende hoogtes (maar niet te laag) op de onderstam te enten. Als de onderstam te lang is, kan je hem gerust 15-30cm dieper planten.

Let well op, je kan niet zomaar altijd de onderstam dieper planten. Yuras wees mij hierop 6 posts hieronder. Hij heeft daar ook meer informatie over geplaatst.

stap 4

Snij de scion en onderstam schuin af (ongeveer even lange sneden; ik snij het liefst eerst de scion, aangezien ik vaak minder scion hout hebt, maar als je zelf veel scion hout hebt geoogst kan je ook de scion maken aan de hand van de onderstam).

Dit kan op meerdere manieren. Veel mensen snijden van zich af (alsof je een speer maakt uit een stuk hout).

dit kan je goed zien in het volgende filmpje (engels)

https://www.youtube.com/watch?v=ZKTgiFVpAUE

https://www.youtube.com/watch?v=ZKTgiFVpAUE

Een nadeel hiervan is dat je vaak in een bochtje snijd en meerdere malen moet snijden om de goede vorm te krijgen. Hierdoor is het snijvlak niet altijd recht en kan het cambium moeilijker contact maken.

Maar je kan ook zijwaarts snijden. Dit werd vroeger veel gedaan en de echte "profs" blijken het ook zo te doen. Als echte perfectionist heb ik dit ook maar geprobeerd, en ik moet zeggen na oefenen op 10 takjes (snoeiafval) zat het er flink in, en gaat het inderdaad veel beter.

Dit filmpje laat goed zien hoe je dit doet. Hij is wel in het engels. En hij snijd aan 2 kanten (voor een andere ent-methode) wij hoeven maar aan 1 kant te snijden.

Hij laat ook zien waar het cambium zit! En hoe je het mes moet houden en bewegen bij dit "zijwaarts" snijden.

Ik kan dit zeer aanraden (via alle 2 de methoden geprobeerd en de "zijwaartse" methode was veel vlakken en de snede waren ook makkelijker langer te maken).

Maar voordat je direct snijd is het handig om de scion of onderstam te draaien, zodat die er recht uitziet. Het is namelijk makkelijker om 2 rechte stukken te verbinden dan 2 kromme (zeker als ze allebei een andere kromming hebben!)

Check meteen even of je de scion niet ondersteboven hebt! En dat je de goede scion op de goede (soort) onderstam zet.

Probeer de schuine snede ongeveer 3 keer zo lang te maken als het hout dik is. Over het algemeen geldt hoe langer hoe beter (zolang de sneden nog recht zijn/passen), maar ga ze niet overdreven lang maken.

Maar een korte rechte snede die goed past is zeker beter dan een lange holle snede waardoor er luchtgaten tussen onderstam en scion zitten!

stap 5

Houd de onderstam en scion tegen elkaar en kijk of ze goed op elkaar passen. Let hierbij op of de cambium lijnen elkaar kruisen en er geen lucht tussen zit.

Ik zeg hier expres dat de cambium lijnen elkaar moeten kruisen, want niet ieder stuk hout of onderstam heeft dezelfde dikte van de bast, dus soms lijkt de bast perfect aan te sluiten tussen scion en onderstam, maar lopen de 2 cambium lijnen parallel aan elkaar.

Als je de scion en onderstam een beetje schuin zet ten opzichte van elkaar weet je zeker dat het cambium elkaar raakt!

In dit filmpje wordt dat ook uitgelegd en getoond (in het engels)

stap 6

Zodra je zeker weet dat het mooi past, knip je de rest van de scion af. Zorg dat er 2-3 goede knoppen op zitten, en snoei schuin boven de laatste knop af.

Je snoeit schuin af omdat er boven een knop geen sapstroom meer is, en dit dus afsterft. En dit afgestorven stuk overgroeit dus slecht met littekenweefsel als het te ver van een knop zit, wat het gevoeliger voor ziektes en schimmels maakt.

Snoei je goed schuin af vlak boven een knop, dan overgroeit dit goed met littekenweefsel en heb je een gezonde ent!

stap 7

Nu is een mooi moment om de snoeiwond boven de bovenste knop in te pakken met parafilm. Dit voorkomt uitdroging en infecties!

Door dit nu te doen zet je geen stress op de ent verbinding (die is er tenslotte nog niet).

Als je hem afdekt met een wondafdekmiddel kan dat later even makkelijk.

hier zie je goed dat de de snoei-wond van de scion all is afgedekt met parafilm voordat de ent is vastgebonden.

Stap 8

nu snij je op ongeveer 1/3 van de bovenkant van de schuine sneden op de scion en onderstam paralel aan de snede ongeveer 1/3 naar beneden

En mes met een dun lemmet (dunne dikte van het mes) helpt hierbij erg goed. En een beetje van links naar rechts heen en weer wippen helpt om niet uit te schieten. Een goed geslepen mes doet hier wonderen!

stap 9

Naa het snijden van de paralel lijn op de schuine zijde (zie foto hierboven) buig je dit een beetje naar buiten met je mes.

Hierdoor staat het wat open, en kan je de onderstam en de scion in elkaar schuiven. Vergeet ze niet een beetje schuin ten opzichte van elkaar te zetten zodat het cambium kruist, en je verzekerd van contact bent.

Als alles goed gaat ziet het er dan ongeveer zo uit.

Hier zie je duidelijk dat de onderstam en ent een beetje schreef ten opzichte van elkaar staan!

soms steekt er nog een stukje uit van de onderstam of scion, zoals hier. Dit heb ik er af gesnoeid voor het inwikkelen met parafilm

de onderstam is hier best wat dikker dan de scion, maar met wat passen en meten past het toch mooi!

zoals je ziet pasten de meeste stukken bij mij erg goed. Soms niet helemaal maar door ze lang en schuin te snijden klopte het ongeveer nog. Past het echt niet, zorg dan dat je 1 kant goed uitlijnt en laat de andere kant voor wat het is. De scion precies in het midden van een te brede onderstam zetten gaat niet werken.

kortom:

past het, Perfect!

past het net niet, zet ze allebei een beetje schuin, dan heb je aan 2 kanten kruisend cambium!

past het totaal niet, lijn dan 1 kant uit, maar zet het nog steeds een beetje schuin, zo kruist het cambium!

stap 10

Nu ga je parafilm over de ent heen wikkelen. Zorg dat de wikkelingen goed overlappen en wikkel van beneden naar boven (zo komt er minder snel vocht in).

Dit gaat erg goed door het begin van het parafilm een beetje uit te rekken (dan plakt het wat) dan met je duim tegen de onderstam onder de ent te houden, en dan eraan trekken zodat het uitrekt en om de onderstam ent en dan scion heen wikkelen. Op het laatste weer wat uitrekken dan plakt het goed over de onderste laag, en dan zo hard trekken dat het afscheurt.

dit is een ent voor het inwikkelen met parafilm

en dit na de parafilm

stap 11 vergeet ook niet nu het naam of nummer kaartje vast te maken, doe dit onder de ent (zodat als het blijft haken je ent niet los schiet, maar niet te laag zodat je het begraaft en niet meer kan zien!

stap 12 na dit enten, leg je de geslaagde ent tijdelijk ergens neer en gaat er weer een natte theedoek of krant over de wortels van de onderstam (ent ook niet met open onderstam buiten in de wind)

stap 13 als je al het enten hebt gedaan kan je ze uitplanten op een beschut (schaduw, uit de wind) plekje of in potten.

zo rond mei kan je ze dan op hun uiteindelijke plek uitplanten. vergeet ze niet even te laten wennen aan de zon (dus niet vanuit schaduw plek uitplanten naar volle zon op een zonnige mei dag!), en als ze in potten staan verplaats ze dan over een paar dagen naar een steeds zonnigere plek.

4) de eerste resultaten

Blijkbaar heb ik het goed gedaan op bovenstaande manier (vandaar ook dat ik het nu durf te delen

want er lijkt niks uitgedroogd en de eerste knoppen zijn aan het uitlopen!

je kan goed zien dat de knoppen zonder moeite door het parafilm heen groeien.

Hier groeien de knoppen ook zonder problemen.

En deze groeit gelukkig ook goed.

5) links met verdere informatie.

Nu heb ik dit zeker niet allemaal zelf bedacht! maar nagedaan van veel anderen die meer verstand hiervan hebben dan ik.

Alsof ik Bart nog niet dankbaar genoeg hoef te zijn voor de onderstammen en ent hout, heeft hij ook een mooie handleiding over het enten!

voorbeeld-hoe-te-enten-met-fruitbomen-t12330.html

Zo vond ik de filmpjes van 1963impala2dr erg nuttig. Dit is een kanaal dat vooral over oude auto's gaat. Maar de man die dit kanaal heeft ent voor zijn werk (heeft zijn eigen ent bedrijf) en weet er erg veel van, en heeft dus ook erg veel verschillende ent methoden uitgelegd in zijn filmpjes. Vaak gaat het hier om ent methoden om al bestaande grote bomen om te enten!

https://www.youtube.com/channel/UCnG9hkTMMYj2PEvt8vks53g

https://www.youtube.com/channel/UCnG9hkTMMYj2PEvt8vks53g

1 van de meest uitgebreide websites over fruit is van een man in Belgie.

In het Nederlands geschreven en wel een fantastische bron. Hij heeft ook een gaaf boek (dat ik helaas (nog) niet bezit)

hier een link naar de engelse griffel (die ik hierboven heb toegepast) door hem uitgelegd.

http://www.houtwal.be/vakartikels/vermeerdering/veredelen/_veredelen_index.htm

Als het gaat over wat meer experimentele dingen op gebied van fruit is fruitlent ook een fantastische website! En ze verkopen soms ook zeldzame fruitplanten maar ook druiven die het in Nederland goed doen!

Een prachtig stukje over verschillende onderstammen (maar geen appels, peren en sommige bessen, wel vrijwel iedere andere in Nederland te telen fruitsoort) .

http://www.fruitlent.nl/onderstammen.html

een website over verschillende fruit rassen, vond vooral de reviews van veel soorten erg gaaf

http://www.orangepippin.com/apples (engels)

http://www.fruittuin.com

Een website die fruitbomen verkoopt, en deze ook zelf maakt.

In het verleden heb ik wel eens een fruitboom bij een andere winkel gekocht (ook webshop) deze was ongeveer even goedkoop. Maar die winkel en webshop wist bijvoorbeeld niet zeker welke onderstammen er gebruikt zouden zijn, waarschijnlijk Kwee C. Niet perse een slechte ervaring. Maar zeker niet perfect (onderstam is best essentieel).

Fruittuin.com heeft mij daarentegen altijd perfect geholpen, weet precies wat ze verkopen en hebben goed advies! 1 keer een foutje gehad met besteladres, maar dat is goed opgelost. En als dat nog gevolgen heeft heb ik er vertrouwen in dat ze het goed oplossen.

Maar vooral belangrijk, ze verkopen ook onderstammen en ent-hout van vele soorten en in kleine aantallen!!!

http://www.fruitpluktuin.nl/fruit/Vermeerderen/fruitbomen-vermeerderen

goede informatie en mooi stukje over onderstammen.

http://www.hoogstamfruitnh.com

Een Nederlandse pomologische vereniging mag natuurlijk ook niet ontbreken, en ze verkopen blijkbaar ook ent-hout.

http://www.hoogstamfruitnh.com/contentFiles/pruimen/index.html

een goed stuk over verschillende pruimen rassen.

http://www.npv-pomospost.nl/Pruimen/reine_claudes.htm

Dit was een absoluut prachtige website over allerlei soorten pruimen mooi in groepen opgedeeld. Maar hij wordt blijkbaar vernieuwd en is dus tijdelijk (hoop ik) niet te gebruiken.

daarnaast bezit ik 2 boeken

"how to prune fruiting plants van Richard Bird" een engels book. Met veel basis informatie mooie foto's en goede tekeningen. Alleen specialistische kennis ontbreekt. Maar dat is te verwachten van een boek met zo'n breed basis.

"de teelt van leifruitbomen van J.M Freriks met illustraties van P.Eskes" Een prachtig nederlands boek met veel specialistische kennis en erg mooie illustraties. Mijn favoriete boek!

echter ontbreekt er in beide boeken voor mij een belangrijk onderdeel, namelijk de keuze van onderstammen (wordt erg kort of niet behandeld)

Maar ook het zelf enten. Wel wordt er in het leifruitboek vaak verwezen naar het gebruik van net ge-ente boompjes, maar hoe je deze maakt word amper behandeld.

Het zijn allebei vooral snoei boeken, met een beetje advies over raskeuze. Ook worden ziektes niet uitgebreid behandeld.

En de Nashi peer is ook nergens in beide boeken te bekenen. En modernere rassen ontbreken ook.

Nu heeft bart mij erg veel ent-hout gegeven. Maar daar moet ik natuurlijk ook iets voor terug doen. Zo ben ik nu stekjes aan het maken van wat goed winterharde vijgen

2 rechter zakjes zitten vijgen in

links zijn wat nasi peren maar ook een moerbei.

Alles staat op een katten warmte kussen (15 euro) met een handdoek ertussen om de temperatuur iets te dempen.

Daarnaast zie je een stek kasje dat hier eerst op stond. Met daarin een aantal toverhazelaar stekjes en ook blauwe regen en passiebloem stekjes.

De passiebloemen lopen allemaal uit. En ik heb dus een slagingspercentage van 100% op 22 stekjes

De blauwe regen had 1 uitval (schimmel) op de ~20

En de toverhazelaar lijkt ook goed te pakken!

Misschien dat ik ook ooit iets ga schrijven over het passiebloem enten en stekken van moeilijke en makkelijke planten. (dit is gelukkig een stuk simpeler dan het hele fruitboom ent gebeuren)

Het witte spul is overigens perlite. Dit is erg luchtig maar neemt ook goed vocht op. Perfect voor beworteling en heb veel minder last van schimmel met perlite. (is helaas wel op nu)

Hier ook nog een foto van wat "tropische" passiebloemen.

boven de bekende Passiflora Lavender lady

Onder/rechts passiflora Amethystina Minas Gerais

Dit was eind oktober dit zie je ook duidelijk aan de mindere kleur van de lavender lady.

De Amethystina heeft daar gelukkig veel minder last van.

Hier is ook een foto van de plant vandaag. Hij begint weer uit te lopen, maar is nog mooi groen, zeker als je bedenkt dat hij eigenlijk uit Brazilië komt en niet tegen vorst zou kunnen. All staat hij daar ook well beschut. Hij is vorige lente geplant (en dus iets minder dan een jaar oud)

Hij staat in de half schaduw met weinig directe zon. Wat directe zon kan die zeker aan, maar als zo'n mooie plant het in de schaduw goed doet zet ik liever iets anders in de volle zon

Super verslag!!!

Een opmerking...

Maar als je op een laagstam 30 centimeter boven de wortels ent kan je gewoon de wortels wat dieper begraven.

Dat is waar alleen voor onderstammen, die vegetatief vermeerderd zijn, zoals Mx voor appels, kwee voor peren, st. JulianA voor grootsteen fruiten en colt voor kersen. Dat is niet goed, zelfs slecht kan zijn voor generatief of in-vitro vermeerderde onderstammen, zoals wangenheimer, zaailingen en Gisela's...

Te diep planten, is het meest voorkomende probleem, hierdoor krijgen de wortels te weinig zuurstof en sterven af, waardoor de meeste bomen het niet redden, dit kan zich zelfs pas na enkele jaren openbaren.

http://www.batterijen.nl/faq/view/id/2/kunt-u-een-boom-verkeerd-planten-

Top stukje werk en een uitstekend verslag

Vooral je bronvermelding is uitstekend gedaan

Bedankt voor de reacties, leuk om te zien dat er zo snel mensen zijn die er all naar hebben gekeken

Heel erg bedankt voor de aanvulling Yuras, ik heb het aan de originele posts toegevoegd met een verwijzing naar jouw tekst.

Hier heb ik zelf ook erg veel aan, zeker omdat ik wat wangheim heb. En ik die dus waarschijnlijk niet te diep moet planten!

Dat zuurstof wortels nodig hebben is mij bekend, maar vaak door de rulle grond het eerste jaar na planten is dat voor die tijd wel goed, en binnen een jaar maken ze vaak zo veel nieuwe wortels hoger op de onderstam dat je er eigenlijk niks van zou moeten merken.

Maar als je het hebt over in vitro en generatief vermeerderde planten klink het ook erg logische dat diep planten problemen oplevert.

Dus dit komt omdat ze niet overal willen wortelen? En is dat dan ook de hoofd reden dat ze niet vegetatief vermeerderd worden?

Ik dacht zelf dat wangheim werd gezaaid aangezien dat "makkelijker/goedkoper" was. Maar deze wil dus eigenlijk niet goed wortelen bij het stekken/vegetatief vermeerderen?

En hoe zit dat met hoogstam zaailingen? kunnen die well dieper geplant worden? (waarom zou je eigenlijk? je stek toch expres hoog op die stam!)

Of willen deze ook niet overal wortelen?

Erg interessant allemaal! Ik ga hier zeker meer over opzoeken, want ik wil in de toekomst ook graag zelf wat onderstammen vermeerderen!

@AshaiRey

Blij dat je de bronvermelding goed vind. Ik vond het zelf eigenlijk een beetje tegenvallen. Ik had niet goed bronnen bijgehouden tijdens het opzoeken, en dan later dingen terug vinden is toch moeilijker dan je zou willen. Dus er staan nu vooral makkelijk te vinden dingen in. Misschien dat ik nog wat dingen toevoeg als ik ze weer tegen kom

groeten

Oscar

Dus dit komt omdat ze niet overal willen wortelen? En is dat dan ook de hoofd reden dat ze niet vegetatief vermeerderd worden?

Klopt. Iets dieper kan wel planten iets die makkelijk wortels vormt.

Ik dacht zelf dat wangheim werd gezaaid aangezien dat "makkelijker/goedkoper" was. Maar deze wil dus eigenlijk niet goed wortelen bij het stekken/vegetatief vermeerderen?

Wangenheimer zaaien is ietsje ingewikkelder, dan lijkt . De zaden moeten van de boomgaard komen, die goed geïsoleerd van andere prunussen is, dit om kruisbestuiving te voorkomen... Bij mij wangenheimer stekken nooit gelukt (wil niet zeggen dat bij anderen ook gelukt dat nooit )

En hoe zit dat met hoogstam zaailingen? kunnen die well dieper geplant worden?

Tja... Zelfde verhaal. Wortelt zaailing/onderstam makkelijk - kan wel dieper plaatsen, wortelt moeilijk - liever niet.

Ik ga hier zeker meer over opzoeken, want ik wil in de toekomst ook graag zelf wat onderstammen vermeerderen!

Appels Mxxx, peren Kweexxx, pruimen st.Julian, kersen colt - makkelijk wortels krijgen. Ik plant "afval" van enten in noordoost hoek in lichtere grond en zorg voor het water (niet uitdrogen). In najaar krijg ik gewortelde onderstammen... Zaailingen (met onvoorspelbaar eigenschappen) - gewoon appel/peren/pruimen/.../ pitten de grond in, dan heb je zaailingen, die kan als onderstammen en ook als mogelijke nieuwe rassen gebruikt worden (met veel geluk appels-peren)

Heb gisteren netjes gewacht tot je klaar was met het topic en dus nu ook van mij:

@ Oscar. Een hele cursus over enten op dit forum. Toppie!

En ze doet zeker niet onder voor wat er zoal al te vinden was. Ik hoop dat heel veel mensen er hun voordeel mee zullen gaan doen!

Dank voor de informatie Yuras!

Ik ben nu zelf ook wat "restjes" aan het stekken

En bedankt voor de complimenten Erny en weknow!

ik werd daarnaast ook door iemand gevraagd of deze tekst gedeeld mocht worden op een prepper forum.

Ik ben een groot voorstander van het deelen van informatie over voedsel en gezondheid! Maar word liever niet gelinkt aan forums/websites waar veel van dezelfde politieke standpunten woorden geuit.

Daarom zou ik het erg op prijs stellen dat als je dit deelt/kopieert je het volgende vermeld en doet.

"deze informatie (inclusief foto's) mag vrij gedeeld woorden, Maar voeg well een link toe van het originele forum en topic waar het op geplaatst is. (uitgebreid-stap-voor-stap-enten-van-fruit-bomen-met-dank-aan-bart646-t19903.html)

Ook ben ik relatief nieuw in de wereld van fruit bomen, en kan daarom de correctheid van de handleiding en tekst niet garanderen!"

Aangezien door het vrij gedeeld worden van deze tekst, ik geen controle heb waar de tekst word geplaatst. Ik het daarom dus ook zeker niet per definitie eens ben met de meningen die geuit worden op forums/websites waar dit gepost word "

Daarnaast wou ik ook vermelden dat er steeds meer boompjes uitlopen

echter blijven de Kwee E onderstammen eerder uitlopen dan de ge-ente planten die erop staan.

Dit kan komen omdat deze eerder ge-ent zijn. Of misschien is het een eigenschap van kwee E (dit was ook van de onderstammen waar niks op was ge-ent de eerste die uitliep) dat die eerder uitloopt dan het meeste fruit.

Of mischien doordat ik veel nasi peer op kwee E heb ge-ent (en dit niet altijd aan te raden is )

Heeft iemand anders ook well eens nasi peren ge-ent op kwee (E), en wat waren de resultaten?

Zo'n 70-80% van de enten is aan het uitlopen. Of dit ook betekend dat ze allemaal geslaagd zijn weet ik niet (ze kunnen toch ook uitlopen zonder wortels of vergroeide ent?)

Zelfs de Nashi peeren die op Kwee-E staan (terwijl dit vaak onverenigbaar zou zijn)

Maar dat er wat gebeurd is duidelijk

Hier een (onscherpe) foto, met daarop omcirkeld waar ze allemaal beginnen met groeien.

Er is er maar 1 op de foto die niet uitloopt

Maar er is 1 fruit "boom" die ze allemaal heeft verslagen. Deze heb ik op dezelfde dag gestekt als de Ents gemaakt zijn. Maar deze heeft nu zelfs all vruchten!

Dit gaat natuurlijk om een Vijg!

Hier zie je duidelijk de 2 kleine vruchtjes (er is zelfs een 3e vruchtje op een ander stekje)

Hier zie je dat er zelfs wortels boven het perlite groeien(vulkanisch glas, ideal om te stekken en om luchtige grondmengsels van te maken)

Er is er 1tje zielig. Deze heeft als enige nog geen bladeren (er zat geen grote knop op, dus die moet uit een groeipuntje een knop nog helemaal maken, dat duurt altijd wat langer)

Deze is echter er niet makkelijk uit te trekken en heeft dus all zat wortels

Binnen een maand na stekken 100% slaging (80% als je alleen de dingen met blaadjes telt) en all vruchten! Ken geen andere boom die dat kan!

Ook vind ik het grappig dat de vijg all vruchten heeft voordat mijn andere fruitboompjes bladeren hadden. terwijl ze op dezelfde dag "gemaakt" zijn.

Vijg stond natuurlijk wel wat warmer binnen dus compleet eerlijk is de vergelijking niet!

Leuk dat alles het zo goed doet, mooie uitleg ook

Ik zou de vijgen eraf halen. Het kost nu nog te veel energie aan de plant. Ik denk dat je een sterkere plant zult hebben wanneer je de vijgen eraf haalt dit jaar.

Leuk topic!

Vorig jaar ben ik ook met enten aan de gang gegaan en wilde mijn bevindingen/ methodes graag delen.

Ik ben vorig jaar begonnen om laat in de winter snoei hout te enten op andere bomen met wisselend succes.

Hier een oude Victoria pruim waarbij ik vorig jaar een mirabelle pruim op heb geënt. Je ziet duidelijk dat de kroonent niet heeft gewerkt maar de copuleren ent ,of hoe het ook heet (schuin afgesneden) wel heeft gepakt. Ik denk dat het niet pakken van de ent op een boom in de volle wind vooral het probleem is geweest met de mislukte kroon ent. Een schuin afgesneden ent is gewoon steviger en kan wel een flinke storm doorstaan terwijl ze bij de kroonent los geblazen zijn.

De Victoria pruim heeft in de jaren ook gezorgd voor veel zaden in de slootkant en jonge boompjes, hiervan heb ik er in januari twee uit gespit en in een pot gezet. Toen bleek dat ze goed hadden gepakt heb ik anderhalve maand geleden daar ents op gezet. zie hier het resultaat.

Beide hebben twee pruim soorten.

De ene is een Mirabelle en een Victoria. (kroon ent).

De ander is een Mirabelle en een grote sappige gele pruim waarvan ik de naam niet weet. (schuine ent).

Het enten doe ik ook met een aan 1 kant geslepen mes, om een schuine ent te maken (voor mij de meest succesvolle methode) Die extra inkeping in de ent gebruik ik niet (maar zal het wel eens gaan proberen).

Daarna de ent strak met gewone electra tape inwikkelen. En daarover doe ik dan boom balsem of lac balsem (in ieder geval dat groene kleverige spul) zodanig dat geen tape meer te zien is en ook het topje van de ent smeer ik daarmee in.

Groeten Jeroen.

ik zoek een sterkgroeiende resistente pruim als onderstam zodat ik pruimen,abrikozen,perziken etc. eraan kan enten weet iemand een goed ras hiervoor?

Normaal zou ik voor toepassing van zoveel soorten prunus kiezen voor Wangenheim of evt. St. Julian-A. Vergis je niet dat de meeste soorten, zeker pruimen, ook op deze "zwakke" onderstammen nog behoorlijk groot zullen worden...4 a 5 meter makkelijk. Groter zou ik zelf nooit gaan, aangezien een nog grotere boom nauwelijks meer te beheren is enfruit ervan nauwelijks meer te plukken.

Maar goed, wil je een echt grote boom, dan is Myrobalan als onderstam (Prunus Cerasifera = kerspruim) de meest voor de hand liggende keuze.

Kan vegetatief vermeerderd (stekken, afleggen, marcotteren) of via zaad.

Ik denk eerder een halfstam niet een boom die tegroot wordt

de boom wordt de familieboom dus.

Dus weet u ook een goede halfstam als onderstam?

Iwan.....Je bent niet de enige hoor....maar de woorden halfstam/hoogstam/laagstam zeggen niet zo veel en kloppen in dit verband NIET! Of een boom laagstam of halfstam is, dat ligt alleen aan waar je ze topt en hoe je de kroon vormt. Is dat op een hoogte dat je er onder kunt staan, 1,70 a 2,00 meter dan laat je een boom als "hoogstam" groeien.

Waar het om gaat is de groeikracht van de onderstam waarop geënt wordt. In jouw geval...een boom die niet te groot wordt en waarop je meer soorten wilt enten...kies je dus bij pruimen voor tamelijk zwak groeiende onderstammen, St. Julian-A of Wangenheim. Bij pruimen (en ook kersen) groeit ook een zwak groeiende onderstam nog altijd heel behoorlijk (veel meer dan bij appels en peren). Er bestaan nog zwakker groeiende onderstammen voor pruimen, bijvoorbeeld de "Pixy", maar die wordt nog weinig toegepast en is moeilijk te krijgen. Voordeel van de 2 geadviseerde is ook dat ze vrij goed verenigbaar zijn met andere prunussen (behalve kers!) als perzik en abrikoos en Japanse pruimen en allerlei nieuwe mengvormen hiervan als pluot e.d.

Je kunt zo een wat zwakker groeiende onderstam dan in principe nog tot allerlei vormen en hoogtes opkweken. Op goede grond kan het best dat je pas zijtakken op 2 meter laat groeien (hoogstam) of rond de 1,20 meter (halfstam) of nog lager (laagstam)....maar daar gaat niet veel bloei aankomen om dat je veel te veel moet snoeien om de boom zo laag te houden, waardoor ze eigenlijk nooit helemaal kan ontwikkelen. Wat wel heel goed kan is dat je meerdere takken vanaf de grond laat groeien, die elk een meter of 4 a 5 worden, een hele grote struikvorm dus...en die kun je zelfs maken met een heel hard groeiende onderstam.

Wat ook nog van belang is, is hoe hard het ras groeit dat je ent op een onderstam. Pruimen rassen zullen meestal veel harder groeien dan bijvoorbeeld een abrikoos, maar zelfs bij pruimen kan dat per ras nog heel veel uitmaken. Zeker iets om rekening mee te houden als je een familieboom wilt gaan maken.

bedankt voor de nuttige reactie

Top zo'n uitgebreid infostuk!

Even een ouder topic omhoog halen.

Mij lijkt het leuk om komende winter zelf te gaan enten, waarbij ik erg veel heb aan de informatie uit dit topic. Nu wil ik onder andere appelbomen enten, met een paar verschillende onderstammen. Ik denk nu nog aan mm106 en m26. Ik wil ze zeker tot november in pot opkweken, hoe groot moeten de potten dan minimaal zijn? De ruimte is namelijk beperkt, dus wanneer m26 in 5 l potten kan en de m106 in 8l potten kan ik er redelijk wat kwijt. Tevens heb ik ondertussen van die maten er verschillende, dat maakt het ook makkelijker. Wanneer kleinere maten ook kunnen is dat uiteraard helemaal mooi. Anders heb ik nog een hele zomer en najaar om potten en emmers te regelen.

Alvast bedankt voor jullie antwoorden!