Zaad winnen van de cucurbitaceae

Hieronder een samengepuzzeld overzicht van een groot deel van de komkommerfamilie.

In het kort:

Twee verschillende genera (dat is blijkbaar het meervoud van genus) kunnen niet met elkaar kruisen.

Twee verschillende species kunnen evenmin met elkaar kruisen.

Binnen een species kunnen cultivars met elkaar kruisen.

CUCURBITACEAE (komkommerfamilie)

1. Genus CITRULLUS

1.1. Species CITRULLUS LANATUS/VULGARIS (watermeloenen en citrons)

2. Genus CUCUMIS

2.1. Species CUCUMIS MELO (meloenen)

Cultivars: cantaloup (charentais, cavaillon), gladde meloenen (honeydew), netmeloenen (Galia), Ameense ‘komkommer’

2.2. Species CUCUMIS METULIFERUS (kiwano)

2.3. Species CUCUMIS SATIVUS (komkommer en augurk)

Cultivars: marketer, marketmore, white miniature, citroenkomkommer, gele tros

3. Genus CUCURBITA

3.1. Species CUCURBITA MAXIMA (reuzenpompoen)

Herkenbaar aan:

Bladeren: groot

Ranken: kan zeer lange ranken hebben, maar er zijn ook niet-rankende types

Vruchtsteeltje: rond en kurkachtig

Zaden: dik en bruin tot wit

Cultivars: buttercup squash, red hokkaido, green hokkaido, red kuri, blue kuri, uchiki kuri, potimarron, turk’s turban / Turkse muts, banana, hubbard squash, rouge d’estampes, galeux d’Eysinese, Hungarian blue, triamble triangle, plat white boer

Opgelet : sommige bronnen zeggen dat een mannelijke bloem van een cucurbita maxima wel een vrouwelijke bloem van cucurbita moschata kan bevruchten

3.2. Species CUCURBITA MOSCHATA (muskaatpompoen)

Herkenbaar aan:

Bladere: grote, harige, donkergroene bladeren, licht gelobd met een scherpe punt.

Ranken: kruipend

Vruchtsteeltje: hard en licht hoekig en glimt wat aan de basis.

Kelkbladeren aan de basis van de bloem: meestal in de vorm van pijlpunten

Zaden: klein, smal met een donkerbeige randje.

Cultivars: butternut, croockneck, tromboncino (of tromba) d’Albenga, zucchino rampicante, golden cushaw, cheese squash, musquée de Provence

3.3. Species CUCURBITA PEPO (courgette/summer squash, pompoen/winter squash, sierpompoen)

Herkenbaar aan:

Bladeren en stengels: stekelig, zeker als ze rijp zijn

Ranken: er zijn rankende, half-rankende en niet-rankende (‘struik’) types.

Vruchtsteeltje: hard en vijfhoekig

Zaden: wit met een wit randje.

Ingedeeld op vorm: (slechts een kleine selectie aan de waaier van cultivars)

3.3.1. CUCURBITA PEPO VAR. TURBINATA (eikelvorm) (pompoen)

Cultivars: acorn squash

3.3.2. CUCURBITA PEPO VAR. IONGA (cocozzellevorm) (courgette)

Cultivars: cocozzelle

3.3.3. CUCURBITA PEPO VAR.TORTICOLLIA (croockneckvorm) (courgette)

Cultivars: yellow croockneck squash

3.3.4. CUCURBITA PEPO VAR. PEPO (pompoenvorm) (pompoen)

Cultivars: pumpkin

3.3.5. CUCURBITA PEPO VAR. CLYPEATA of CUCUBRITA MELOPEPO (geschulpte vorm) (courgette)

Cultivars: pattypan sqaush, patisson

3.3.6. CUCURBITA PEPO VAR. RECTICOLLIS (rechte nekvorm) (courgette)

Cultivars: yellow summer squash

3.3.7. CUCURBITA PEPO VAR. FASTIGATA (marrowvorm) (pompoen en courgette)

Cultivars: spaghettipompoen

3.3.8. CUCURBITA PEPO VAR. CYLINDRICA (courgettevorm) (courgette)

Cultivars: courgette, black beauty, ronde de Nice, Lebanese white, zuboda

3.3.9. CUCURBITA PEPO VAR. OVIFERA (sierpompoen, NIET EETBAAR)

Cultivars: eivormig, peervormig, met wratten, met uitsteeksels

3.4. Species CUCURBITA ARGYROSPERMA/MIXTA

Cultivars: cushaw (behalve golden cushaw)

4. Genus CYCLANTHERA

4.1. Species CYCLANTHERA PEDATA (olijfkomkommer/achocha)

Cultivars: lady’s slippers, fat baby, caigua/giant Bolivian

5. Genus MELOTHRIA

5.1. Species MELOTHRIA SCABRA (cucumelon/muismeloen/mexican sour gherkin)

6. Genus LAGENARIA

6.1. Species LAGENARIA SICERARIA (fleskalebas)

6.2. Species LAGENARIA LONGISSIMA (kalebas)

Cultivars: serpente di Sicilia, cucuzza

7. Genus LUFFA

7.1. Species LUFFA AEGYPTIACA (‘smooth’ luffa spons)

7.2. Species LUFFA ACUTANGULA (‘angled’ luffa spons)

8. Genus SECHIUM

8.1. Species SECHIUM EDULE (chayote)

Stel dat je in de wijde omgeving de enige moestuinier bent. Je hebt deze planten: een sugar baby (watermeloen), charentais (meloen), kiwano, marketmore (komkommer), hokkaido (pompoen), butternut (pompoen), olijfkomkommer, cucamelon, fleskalenbas, luffa en chayote, dan kan je die naast elkaar telen zonder kans op kruisingen.

Risicovol is het wanneer je zaden bijhoudt van cucurbita pepo-vruchten. Binnen de cucurbita pepo zijn er nl veel cultivars. Een gewone courgette lijkt nl niet op een acorn squash maar ze kunnen dus wel degelijk met elkaar kruisen. Misschien geeft het een smakelijk resultaat, misschien niet. Wat je dan hebt, na zo'n kruising is een F1 (een hybride). Wanneer je opnieuw zaad bijhoudt van die vruchten kan je volgend jaar toch iets heel anders uitgroeien. Kijk onderaan dit bericht voor meer info*.

Maar. En dit is belangrijker. In die grote groep van courgettes en pompoenen die de cucurbita pepogroep is, zitten ook oneetbare cultivars: de sierpompoenen. Als je zaad bewaart dat gekruist is met zo'n sierpompoen zit je met oneetbare vruchten. Gelukkig is het op te merken (klein stukje proeven, indien heel bitter heb je pech) maar toch zijn er mensen die zo'n bittere sierpompoen naar binnen werken en er ziek van worden of zelfs aan sterven.

Zaad bewaren binnen de pepogroep is dus risicovol. Als je toch zaden wil bewaren zal je met de hand moeten bestuiven. Zie hieronder*.

Je hebt gemerkt dat hierboven stond 'je bent de enige moestuinier in de wijde omgeving'. Wijde omgeving zou zo'n 1,5km zijn. Kans is groot dat dit niet klopt voor je. Dan zul je dus sowieso met de hand moeten bevruchten*. Of het ganse moestuincomplex overtuigen om per species slechts 1 cultivar te planten (succes...).

* raszuiver vs hybride

Opgelet: dit alles is ervan uitgaande dat je vertrekt van raszuivere planten, geen hybrides (aangeduid als 'F1'). Een raszuivere plant heeft beide ouders van dezelfde cultivar. Een hybride heeft een moeder en een vader van een andere cultivar/ras. Wanneer twee cultivars gekruist worden heeft de eerste generatie (F1) de dominante kenmerken van beide ouders. Stel dus dat ik een gele en een rode tomaat kruis dan heeft mijn F1 een rode kleur want rood is dominant en geel recessief. Ook voor andere kenmerken als bladsoort, vorm, afrijping, suikergehalte enz zijn de uitkomsten vaststaand. Bij de 2e generatie staat niks meer vast. Als je ooit tomatenzaad van een winkeltomaat hebt gezaaid heb je wellicht gemerkt dat elke plant anders was. De ene gaf grote tomaten, de andere kers, de ene was dieprood, de andere oranje, de ene zoet maar een lage productie, de andere vies maar gaf veel fruit. Het generisch materiaal is ineens veel groter. Als je zeker wil zijn van wat er uitkomt kweek je dus beter niet verder uit F1 vruchten.

* met de hand bevruchten

In het kort wil dat zeggen dat je, voordat de bloemen open gaan, een vrouwelijke en een mannelijke bloem van dezelfde cultivar (of net van een andere als je wil experimenteren met kruisingen) moet afdekken voor insecten. Een zakje uit gaas erover of zo. 's Ochtends, wanneer de bloemen open gaan ga je bevruchten. Bij het ene genus is er het meest pollen in de vroege ochtend, de andere in andere rond 10u, nog een andere tegen de middag. Dan pluk je de mannelijke bloem en wrijft ze tegen de vrouwelijke. De mannelijke bloem mag je weggooien. Het vrouwtje bedek je opnieuw met dat zakje. Wanneer de bloem verwelkt, en de vrucht begint te zwellen, kunnen er geen insecten meer aan voor de bevruchting. Je ziet dan ook of je bestuiving 'gepakt' heeft. Bind een lintje of zo aan die met de hand bevruchte bloem zodat je later weet welke vrucht je helemaal moet laten uitgroeien en waarvan je zaden kan bewaren.

Geweldige bijdrage!

dank je

Superuitleg, Ann!

En voor de snelle check als je het volgend seizoen even niet meer uit het hoofd weet:

post284983.html?hilit=schema%20pompoen#p284983

Ja, maar dat schema beweert iets totaal anders dan wat in de openingspost staat. Veel tegenstrijdige info op het net te vinden...

Dat schemaatje spreekt heel wat (wetenschappelijke) teksten tegen...

Maar ik ben wel benieuwd. Volgend jaar probeer ik een pepo met een maxima te kruisen. Gewoon om te zien of het lukt.

Vraagje, ik heb een bio flespompoen (C. Moschata) uit de supermarkt. De zaden hiervan kan ik gewoon laten groeien en zijn niet giftig?

Tevens heb ik een gewone bio pompoen, ook uit de supermarkt. Is dat C. Maxima of C. Pepo? C. Maxima zaailingen zijn ook niet giftig, maar C. Pepo zaailingen kunnen wel giftig zijn?

Als je zo'n rode pompoen bedoelt, die heel algemeen is, dat is een Maxima. Anders kun je naar de steel kijken: Maxima heeft een ronde, dikke steel, die niet hoekig is, die kan door uitdroging wel gekrompen zijn, maar Pepo en Moschata hebben 5-kantige stelen, die ook veel slanker zijn. In elk geval daar waar de steel aan de pompoen vast zit, zijn die 5 kanten goed te herkennen.

Sierpompoentjes zijn meestal Pepo, in elk geval zitten er geen sierpompoenen binnen de Maxima of Moschata soort, dus een kruising met zo'n giftig sierkalebasje is dan niet mogelijk. Courgettes zijn haast altijd wel Pepo, dus dat is meer oppassen. Het kan ook zijn dat zelfs een kruising met een sierkalebasje geen giftige nakomeling oplevert, want je weet nooit precies welke genen bij de volgende generatie op de voorgrond komen, maar de kans dat de gifstof wordt overgedragen is wel groot bij zo'n kruising.

Zelfs zonder kruising met een sierpompoen zou er een miniem kansje moeten zijn dat de bittere stof die van oorsprong in de gehele komkommerfamilie voorkwam terugkomt, door bijvoorbeeld sterk uiteenlopende temperaturen tijdens de teelt, tenminste, dat lees je wel eens, maar ik ken er geen voorbeelden van. Wat altijd geldt: proeft het bitter, dan niet eten. Als het niet bitter smaakt, is er geen kans op vergiftiging.

In de hele komkommerfamilie komen kruisingen makkelijk voor, bijen vliegen van hot naar her, maar als je pompoen bij een commerciele teler vandaan komt die een heel veld van dezelfde pompoen heeft staan, dan is kruising met een ander ras onwaarschijnlijk. Op een volkstuintje is de kans groot dat je wat anders krijgt als nakomeling, omdat er bijvoorbeeld zowel Turkse Mutsen als van die rode pompoenen stonden, maar het resultaat daarvan zal evenzogoed lekker zijn.

Wat ik vergeet: zo'n pompoen uit de winkel kan nog wel F1 zijn, biologisch of niet, en dan is deze van zichzelf al een kruising. Dan weet je ook niet welke genen bij de volgende generatie op de voorgrond treden. Mogelijk dat die rode pompoenen vaker F1 zijn dan die flespompoenen, maar zo goed weet ik nou ook weer niet wat er te koop is.

Bedankt Roeier!