Dithmar Guillaume

Toevallig kwam ik op dit forum terecht en ik las heel wat tegenstrijdige informatie. Ik ben sinds 30 jaar kweker van kaki en andere Diospyros soorten en graag wou ik enkele zaken ophelderen omdat er veel fabeltjes de ronde doen en ik me er soms aan erger. Diospyros is een plantengeslacht in de familie van de ebbenhoutachtigen of Ebenaceae. Er zijn honderden soorten Diospyros waarvan er echter maar enkele voorkomen in de gematigde klimaatzones, de meeste zijn subtropisch of tropisch. De zogenaamde winterharde soorten zijn Diospyros kaki (gekend als kaki), D.virginiana (gekend als Amerikaanse of native persimmon), D. lotus (gekend als de lotusboom), D.rhombifolia, en nog een paar andere minder winterharde soorten. De meest winterharde soort is Diospyros virginiana (-25 tot -30°C) uit de oostelijke Verenigde Staten, gevolgd door D.lotus (-22°C) en D.kaki (-18°C) beide afkomstig uit Azië (Centraal en oostelijke China). Diospyros virginiana bestaat uit 2 subtypes: een zuidelijk 60 chromosomen type en een noordelijk 90 chromosomen type. Het meest winterharde type is het noordelijke en gelukkig vallen ook zo goed als alle geselecteerde vruchtselecties onder dit type. In Amerika wordt de benaming persimmon gebruikt voor zowel de D.kaki als D.virginiana maar vaak wordt dan de toevoeging American/native persimmon of Asian persimmon gebruikt. In België en Nederland spreken we over de kaki of aziatische kaki en de Amerikaanse kaki. “Persimoen” is een nieuw uitgevonden anglicisme dat men best niet gebruikt. Zo goed als alle Diospyros soorten zijn 2 huizig en parthenocarp. Dat wil zeggen dat mannelijke en vrouwelijke bloemen op aparte bomen staan maar dat een vrouwelijke boom (pitloze) vruchten draagt wanneer er geen bestuiving is (net zoals vijgen en moerbeien). ALLE Diospyros soorten hebben één ding gemeen en dat is dat de vruchten erg veel tannine (looizuur) bevatten. De harde “oogstrijpe” vruchten zijn op dat moment nog niet eetbaar. Door de vruchten te laten narijpen, al dan niet terwijl ze nog aan de boom hangen, worden deze helemaal zacht door een natuurlijk rijpingsproces. Gedurende dit rijpingsproces worden de tannines gepolymeriseerd waardoor ze onoplosbaar worden. Hierdoor kan je uiteindelijk wel de zoete vrucht eten en is de wrange smaak helemaal verdwenen. Je kan het wat vergelijken met een Doyenné of Durondeau peer. Ook deze zijn in verse harde toestand wrang en oneetbaar en worden na rijping heel zoet en sappig. Een eerste belangrijk punt dat hieraan is gelinkt, is dat de vruchten na bevriezing niet meer narijpen maar gewoon gaan rotten net zoals bijna elke andere fruitsoort. Kaki vruchten MOETEN dus steeds voor de vorst geoogst worden om nadien verder vorstvrij na te rijpen. Een fabeltje doet hierover de ronde als zouden de vruchten vorst nodig hebben om te rijpen… Dit is een gevolg van het feit dat bevriezing zowat hetzelfde effect heeft op de tannines als het narijpen. Dat wil zeggen dat de vruchten na bevriezing inderdaad ook eetbaar worden (alhoewel er toch nog steeds wat wrangheid na blijft) maar het vruchtvlees krijgt een glazige papperige structuur en de vruchten beginnen dan ook spontaan te rotten en zijn niet meer houdbaar. De erg groeikrachtige lotusboom (Diospyros lotus) wordt enkel in Azië aangeplant voor de vruchten. De lotusboom heeft een oppervlakkig horizontaal wortelsysteem. De lotusboom heeft nog meer zonne-uren en warmte nodig dan de 2 andere soorten waardoor bij ons de massaal aanwezige vruchten meestal weinig smaak hebben. Ook is de verhouding zaad/vruchtvlees nogal slecht omdat de vruchtjes slechts ongeveer 2cm groot zijn. Pitloze vruchten zijn dus veel interessanter. De oorspronkelijk oranje vruchten van de lotusboom zijn pas eetbaar wanneer ze helemaal zwart en zacht geworden zijn. Dat is pas begin November. Dan hebben ze de structuur van een dadel en in Azië zijn ze ook lekker zoet. Hier bij ons valt dit eerder tegen maar soms na een lang en warm seizoen zijn de vruchten toch wel lekker… De Amerikaanse kaki (Diospyros virginiana) heeft licht oranje tot koraal rode vruchten die 2 tot 5cm in diameter zijn. Langs de zonnekant is er vaak een rode blos. De zuidelijke types hebben gladde twijgen en bladeren terwijl de noordelijke types behaarde bladeren en twijgen hebben. De beharing verdwijnt in het verloop van het seizoen… De noordelijke types hebben de grootste vruchten en hieruit zijn de meeste vruchtselecties ontwikkeld. De beide types kunnen niet onderling kruisen. De meeste (en zeker de noordelijke) selecties zijn parthenocarp en zetten dus vrucht zonder bestuiving. Er zijn echter toch enkele variëteiten die wel veel beter vrucht dragen met bestuiving. De Amerikaanse kaki komt ongeveer 7-10 dagen later in groei dan de Aziatische kaki en de lotusboom. De Amerikaanse kaki heeft een penwortel waardoor hij goed bestand is tegen droogte. Een nadeel van de Amerikaanse kaki is ook dat hij veel wortelopslag kan maken: vooral waar de wortels beschadigd worden door knaagdieren of insecten kunnen er spontaan nieuwe scheuten ontstaan. De vruchten van de Amerikaanse kaki rijpen vanaf september (vroegste variëteiten ) tot eind oktober. De vruchten moeten rijpen (=zacht worden) aan de boom. Ze kunnen niet worden geplukt om nadien binnenshuis te laten narijpen. De smaak van Amerikaanse kaki’s kan je best omschrijven als caramel met abrikoos en rhum. Een bijzondere smaak die heel erg geapprecieerd wordt. De Aziatische kaki heeft de grootste vruchten en dit is ook de enige kakivrucht die in de handel wordt aangeboden. China en Japan zijn belangrijkste productielanden en vooral China steekt daar met kop en schouders bovenuit. Het is één van de oudst gekende en reeds langst geteelde vruchten ter wereld. In Europa is Spanje koploper in kakiteelt. Enkele eeuwen geleden (dus relatief recent) is in Japan en China een mutatie ontstaan waarbij de tannine in de vrucht reeds op voorhand (in harde toestand) gepolymeriseerd is. Deze vruchten moeten dus niet narijpen en kan je zo van de boom plukken en direct eten net als een appel zonder dat er een wrange smaak is. Ondertussen is er veel mee gekruist en zijn er veel nieuwe variëteiten van dit type ontwikkeld. In Azië is ongeveer 60% van de productie van dit type. Hieruit voortvloeiend is er ook nog een ander type ontstaan waarbij de vruchten enkel hard kunnen gegeten worden enkel wanneer er zaden in de vrucht aanwezig zijn. Vruchten van diezelfde boom zonder zaden zijn erg wrang en moeten zacht worden eer je ze kan eten. Hieruit is een klassering van vruchttypes ontstaan die internationaal gebruikt wordt om het type kaki aan te duiden: PCA= Pollination constant astringent (altijd astringent, ongeacht of er bestuiving is of niet) PCNA= Pollination constant non astringhent (nooit astringent, ongeacht of er bestuiving is of niet) PVNA = Pollination variant non astringent ( niet astringent enkel wanneer er zaden in de vrucht aanwezig zijn, één pit is reeds voldoende) PVA = Pollination variant astringent (hier is enkel het gedeelte rond het zaad niet astringent en de rest van de vrucht is wel astringent bijgevolg kan bvb een vrucht half niet-astringent zijn en de andere helft waar geen pitten in zitten wel astringent) Een belangrijk feit in de teelt van de kaki is dat deze niet enkel veel zonne-uren maar bovendien ook veel warmte-uren (25°C+) nodig hebben om suikers te vormen. De niet astringente types hebben nog meer warmte-uren nodig dan de astringente types. Hierdoor heeft het weinig nut om hier bij ons een niet astringent type te kweken want deze zijn bijna steeds smaakloos. In Europa (en Israel) worden commercieel ook nooit niet-astringente types (PCNA) gekweekt maar enkel en alleen astringente types (PCA, PVNA, PVA) omdat deze altijd zoeter zijn. Om deze astringente types verkoopbaar te maken worden de vruchten behandeld Met CO2 gas in rijpingskamers (een beetje zoals bananen). Door een reactie met het CO2 gas gaan de tannines ook polymeriseren waardoor je de oorspronkelijk wrange kaki’s uiteindelijk ook gewoon hard kan eten. Wat we hieruit leren is dat je dus nooit in je tuin zo’n kaki (zoals je in de winkel koopt) kan planten en dan verwachten dat je de vruchten ook zo hard kan eten. In de jaren 50 van vorige eeuw is men er in de botanische tuin van Yalta (Oekraine/krim) in geslaagd om D.kaki met D.virginiana te kruisen. Deze interspecifische kruising is normaal gezien onmogelijk omdat de zaden reeds in een heel vroeg stadium aborteren. Via “Embryo rescue”, een techniek waarbij de heel jonge onrijpe zaden uit de vrucht worden gehaald en in steriele omstandigheden in vitro worden verder gerijpt, heeft men toch enkele kruisingen (bvb.Rosseyanka) kunnen realiseren met de bedoeling een zeer winterharde kaki te ontwikkelen. De bedoeling was om in Oekraïne een commerciële kakiteelt op te starten met nieuwe variëteiten die heel vorstbestendig zijn. Oekraïne heeft namelijk heel lange warme zomers maar ook heel erg koude winters zoals in een typisch continentaal klimaat. De kakiteelt is er jammer genoeg nooit ontwikkeld en de kruisingen zijn lange tijd “staatsgeheim” gebleven. Enkele decennia geleden, een gevolg van de val van de Berlijnse muur, zijn deze kruisingen toch tot bij ons geraakt en ondertussen zijn deze vrij courant verkrijgbaar (bvb Nikitskaya bordovaya = Nikita’s Gift). Door het feit dat er ondertussen erg veel afficionados en hobbyisten zelf aan het kruisen zijn gegaan met deze oorspronkelijke kruisingen, zijn er nu reeds veel nieuwe 3e, 4e en 5e generatie kruisingen ontstaan die veel mogelijkheden bieden. Ik heb in de vele jaren dat ik kaki’s kweek en nieuwe variëteiten ontwikkel vastgesteld dat het héél erg belangrijk is om een juiste variëteit te kiezen. Winterhardheid is bij ons doorgaans geen probleem want de meeste kakisoorten zijn bestand tegen -18°C en de hybriden zelfs tot -22°C of meer. De 2 voornaamste problemen zijn lentevorst en warmte-uren. Lentevorst is een permanent probleem geworden omdat de natuur steeds vroeger op gang komt maar de risicoperiode, eind april-begin mei, nog steeds dezelfde is. Kaki’s beginnen normaal gezien uit te lopen rond 1 april. De net ontluikende scheuten kunnen normaal gezien bijna geen vorst verdragen maar ook dit is afhankelijk van de variëteit. Ook het gebruik van D.virginiana als onderstam kan hiertoe bijdragen omdat dit het ontluiken met 1 week uitstelt. éénmaal de lentevorst overleefd stelt zich het volgende probleem: warmte-uren (idealiter 400+ uren van 25°C). In België en Nederland halen we dit uiteraard nooit, zelfs niet met de heel erg warme zomers. Het feit dat het seizoen hier 2 maand korter is dan in het zuiden zegt al voldoende. In mijn collectie zijn er meer dan 150 variëteiten die getest worden op haalbaarheid in ons klimaat en ik kan met zekerheid zeggen dat er slechts een 10 tal haalbaar zijn in België en Nederland. Bijna alle kaki-variëteiten zullen bij ons mooie vruchten dragen, slechts weinige rijpen te laat en blijven groen. Het probleem is echter dat door een tekort aan warmte-uren er geen suiker in de vruchten zit en deze dus eigenlijk smaakloos zijn…enkel mooi om naar te kijken. Er zijn echter enkele variëteiten die ook met veel minder warmte-uren toekomen en toch voldoende suikers gaan vormen en dit zijn absoluut niet de variëteiten die in de handel worden aangeboden als massa import uit Italië (Tipo, Vainiglia, Ciccolatino) of Spanje (Rojo Brillante) ook de “hard-eetbare” kaki’s zoals Fuyu of Jiro zijn hier zo goed als waardeloos wegens geen smaak. Conclusie: succes in de teelt hangt vooral af van de geschikte rassenkeuze en realistische verwachtingen en niet te veel te geloven in fabeltjes die de commercie je wil laten geloven. En vergeet ook de Amerikaanse kaki niet want alhoewel deze helemaal anders is van smaak is er bij deze soort veel meer oogstzekerheid en garantie op lekkere vruchten. En ook belangrijk is dat de kakiboom eigenlijk echt wel een prachtige boom is ongeacht of het een Amerikaanse of Aziatische kaki is. Enkel daarom is het al de moeite om hem aan te planten.