Winterhardheid

[Bit]

Info-topic

 

Algemeen topic met informatie rondom de vraag wat 'winterhard' inhoudt en de talloze factoren die van invloed zijn op de winterhardheid van een boom/stuik/plant.

 

Natuurlijk kan iedereen het topic aanvullen dan wel corrigeren. Het is welhaast ondoenlijk helemaal volledig te zijn.

Vragen omtrent specifieke teelt doen we in betreffende topics bij betreffende teelt. Kom je er niet uit, kun je aldaar je vragen zoeken of stellen.

Ik ga een hele rij van factoren langs. steeds weer met een eigen post in dit topic.

Edited January 20, 2014 by Guest

[Bit]

In z'n algemeenheid zou je kunnen stellen dat alle planten/bomen/struiken die inheems zijn ook winterhard zijn.

 

Inheems wil zeggen, dat een plant van nature in onze streken voorkomt. Winterhard = volledig winterhard

Dat wil zeggen dat de plant/boom/struik op welke manier dan ook elke koude overleeft. Temperaturen tot -30gr deert hen niet. In Nederland staat het kouderecord op -27gr. In België zal dat veel lager zijn ( Ardennen ). Geen probleem dus. Of tóch wel ?

 

We gaan in de komende topics daar eens nader naar kijken.

 

Winterhardheid komt in vele gradaties voor. De volledige winterhardheid hebben we dus eigenlijk al gelijk gehad en dat is ook de makkelijkste. Maar ook bij dat soort van planten zijn er nog tal van factoren die maken dat een winter tóch schade kan toebrengen aan een op zich winterhard gewas. We komen daar vanzelf op later.

We gaan tal van factoren één voor één langs.

Ik probeer steeds wat voorbeelden te geven waar ik het verhaal aan ophang. Toch zijn dat steeds maar voorbeelden. Per teelt valt iets te vragen in de topics aldaar. Dit zijn maar voorbeelden.

[Bit]

Tal van bomen/struiken laten in de herfst hun blad vallen: de natuurlijke manier om de aanstaande winter door te komen.

Is bijvoorbeeld de bladval onvolledig in november kan de boom of struik een probleem krijgen in de winter. De oorzaak bij onvolledige bladval ligt veelal in aantal zaken. Is het vruchtboompje heel jong ? Is de perzik te lang doorgegaan met groeien ? Is het najaar zacht en erg nat geweest ?

Late groei is kwetsbaarder. Bemesting ( het te veel daaraan ) kan een factor zijn.

De plant/struik/boom is dan onvoldoende afgerijpt en niet klaar voor de winter. "Er zit nog groei in ". Dat kán een probleem zijn in de naderende winter, zelfs bij op zich winterharde soorten.

Bij toch invriezen van die late groei, kan een plant ver invriezen, maar meestal niet doodgaan. De plant regenereert het voorjaar daarna wel weer uit de nog levende delen. Dit natuurlijk als de plant op zich wel winterhard is. De leeftijd van de plant/struik/boom is ook een factor. Een echt jong, op zich goed winterhard gewas, is toch kwetsbaarder. En omgekeerd geldt dat ook in het algemeen: een niet geheel winterhard gewas, maar op leeftijd, heeft meer weerstand en kan meer aan.

 

Bladhoudend zijn er maar weinig, die winterhard zijn. In de moestuin en fruittuin kan ik er zo snel niet veel bedenken. De inheemse bosbes kán bladhoudend zijn in de beschutting van een bos. Bij grotere koude laat ook die het stugge blad vallen. Sommige bladhoudende planten hebben hun blad tot naalden gevormd ( bv Rozemarijn ) en kunnen best veel koude aan. Maar zijn niet winterhard in de oorspronkelijke definitie. Zijn ook niet inheems natuurlijk.

Een Taxus is bijvoorbeeld wél een bladhoudende inheemse plant ( maar ja, geen moestuinplant dacht ik ) en kan veel koude aan, al zijn er ook dán factoren die daar iets aan af doen. Kom ik later op terug.

 

Planten die verder vast zijn op de moestuin, trekken zich vaak geheel terug. De planten verdwijnen eigenlijk, maar blijven ondergronds leven, om dan in het voorjaar weer terug te keren.

Dit is eigenlijk het simpelste gegeven bij veel kruidachtigen maar dus wel verder vaste planten. Ook in de nutstuin.

De plant hoeft niks te doen in de winter. Beschermt zichzelf vaak al enigszins door het eigen verdorde blad. Hoopt op een laagje sneeuw en komt na de winter terug

Verderop gaan we dat ook nader bekijken.

Veel planten die nú nog bovengronds groen vertonen of zelfs groeien, doen dat vanwege uitblijven echte winter. Deze zijn juist vaak extra bevattelijk straks bij late vorsten. Een Calendula ( goudsbloem ) die nu nog staat te bloeien sneuvelt straks in maart bij de nachtvorsten. Een tak van de amandel die nú nog in blad staat, sneuvelt straks bij de late vorsten.

Veelal treedt juist de echt schade op láát in de winter, na al die moeite die de plant gedaan heeft de winter te overleven. Totaal verzwakt.

Edited January 21, 2014 by Guest

[Bit]

Koude en koude zijn niet gelijk.

 

Al wijst de thermometer gelijke temperatuur aan, het heeft eigenlijk niet veel van doen met de kansen of een plant blijft leven, afsterft, het nét redt, enzovoort.

 

Een rijtje factoren die hierbij van belang zijn:

Mate van koude.

Duur van de koude.

Wind tijdens koude.

Standplaats.

Grondsoort.

Nabijheid van open water.

Vocht vóórdat de koude intreedt

Aanwezigheid sneeuwdek.

Gezondheid en leeftijd plant.

 

Er zijn meer factoren van belang, ik kan later mogelijk wat toevoegen, maar bovenstaande zijn wel de belangrijkste denk ik.

 

Koude en koude is 2. Er bestaat nachtvorst welke zelfs op zachte planten nauwelijks effect hebben. De zomergeraniums staan her en der zelfs nog te bloeien zeg maar. Dat kan. Standplaats en 'blootstelling aan' zijn een belangrijke factor. Heb je ze ook nog eens aan de droge kant staan, heeft een vorst er minder vat op, zeker bij de eerste nachtvorsten.

Een nachtvorst is funest voor veel echt zachte planten ( bv tomaten of Basilicum ), maar die vorst vindt bijna altijd aan het eind van de nacht plaats en is van korte duur: soms maar heel even. Veel planten kunnen dat wél hebben. Een behoorlijke nachtvorst, die echter maar van heel korte duur is van -6gr, is niet hetzelfde als een lange nacht met doorgaand -2gr. Zeker niet als de plant in kwestie ook nog eens op de wind staat, of erg nat.

Die ene nacht 2 jaar terug van -21gr kan heel vervelend zijn voor welke plant ook. Maar er lag toen sneeuw. Het waaide nauwelijks. Dat alles maakt heel veel uit.

Sommige winters kennen periodes van echte transportkou. Je spreekt dan niet meer van nachtvorsten of zelfs af en toe eens een ijsdag. Transportkou is ook een luchtsoort. Veelal van zeer droge kwaliteit. Staat er dan een windkracht 7, dan hebben meer en meer planten echt een probleem, zeker als er géén sneeuw licht.

 

Sneeuw is een superisolatie. Bladeren en takken worden beschermd. De bodem heeft een deken. Onder de sneeuw kan het -0 blijven, waar het boven de sneeuw -15 wordt. Dat geldt dan echter alleen voor verse sneeuw. Na een paar dagen verliest ook een 10cm dik sneeuwdek zijn isolerende waarde. Toch scheelt een sneeuwdek heel veel.

 

Dan is er het vocht.

Een door en doornatte Lavendel of Rozemarijn is kwetsbaarder dan eenzelfde plant die droger staat op meer doorlatende grond bv. Een Rozemarijn vol in de vrieswind is kwetsbaarder dan dezelfde plant op een balkon, droog en uit de wind. Zo zijn er veel planten die van oorsprong uit berggebieden komen. Daar wordt het toch ook koud ? Jazeker, maar daar staat de plant het winterseizoen onder een dik pak sneeuw en/of hij staat op zeer goed afwaterende grond ( stenig , helling ) Planten kunnen soms de koude wél aan, maar niet de combinatie koude én vocht. Natte winters kunnen erger zijn dan droog-koude winters.

 

In pot kan de wintergevoeligheid van een plant sterk verschillen met dezelfde plant in de volle grond. Het kan ook een vóórdeel zijn ( afwatering , de pot staat toevallig droger en tegen het huis aan ed )

Maar vaak zijn planten in pot kwetsbaarder. Zeker bij aanhoudende vorst, transportkoude en met veel wind. 1 week doorgaande vorst van maar -4gr kan erger zijn dan 1 nacht van -12.

Echt winterharde zaken zullen ook een totaal bevroren kluit accepteren, maar het wordt lastiger als er én geen sneeuw is, én een stevige wind staat waar het bladverliezende appelboompje, welke toch echt wel winterhard is, tóch last krijgt.

 

Een jonge, net afgelopen seizoen gekochte fruitboom is, hoewel winterhard ( de appel is gewoon inheems ), toch wat kwetsbaarder. In de inheemse natuur komen duidelijk geen enten voor. De entplaats is in zijn 1e winter nog wat kwetsbaar. Niet héél erg kwetsbaar ( voordat iedereen die nu gaat inpakken ), maar transportkoude, wind enz. doen een entplaats die nog jong is geen goed. Uitval komt dan voor. Zo ook bij druiven. Een druif is echt goed winterhard. Hij beschermd zich bijvoorbeeld door heel laat uit te lopen. Maar een jong geënte druif blijft wel even kwetsbaar.

Zo zijn er nog tal van uitzonderingen en bijkomstigheden. Niet álles kan hier genoemd worden.

 

Hier valt veel en veel meer over te zeggen. Koude en koude is niet hetzelfde. Maar niet onbelangrijk is het óók wel, om er op te wijzen dat planten die winterhard zijn dus ook best wat kunnen hebben. Van gepamper krijg je hele vervelende kinderen zoals iedereen weet; hetzelfde geldt voor planten.

Over pamperen later meer.

[Bit]

Hierboven al aangekaart: vocht en winter zijn echte vijanden, voor een maar half winterharde plant.

 

Vocht kan zelfs de oorzaak zijn voor uitval in de winter ( doodgaan ) van zelfs winterharde zaken. Hoezo ?

Er zijn dacht ik niet echt veel nuts-planten die tegelijkertijd ook waterplanten zijn. Een roos zet je een tijdje in een emmer water voor het poten, zeker als je hem op kale wortel koopt in het voorjaar. Maar een roos begint verdrinkingsverschijnselen te vertonen als hij langer dan 8 uur in het water staat. Je hébt helemaal geen rozen op de moestuin ? Nee. Maar onze appels en peren, maar ook druiven, zijn allemaal lid van de rozenfamilie. Het zijn geen waterplanten.

Een hoge waterstand en daarbij koude in de winter, wanneer planten geen blad hebben ( minder verdamping dus ) kán de oorzaak zijn van uitval. Daaroverheen vorst wordt echt lastig. Rot ligt op de loer.

Dat geldt voor heel veel planten. De andijvie rot van het veld, waar hij vorig jaar nog tot in januari te oogsten viel.

 

Een hoge grondwaterstand kan echt lastig zijn op een tuin. Op klei geeft vocht ook koude en stagnerend vocht. De 'bodem en bemesting'- topics geven je daar al volop advies.

Op een kalkbodem en helemaal als er sprake is van een helling ( Limburg , grote delen van België ) zit je gegarandeerd dan beter. Planten zullen daar wintervaster zijn en meer koude verdragen.

 

In de stad, onder een afdak en uit de wind, kunnen veel planten heel wat verdragen aan winter. Ik val in herhaling.

Maar vocht kan je vaak zien als een grotere vijand in de winter dan de koude.

Ter illustratie een zielige gewone salie in mijn tuin. Natte en zachte winter doet zo'n plant eerder schade dan een stuk droger en wat meer koude.

 

Edited January 25, 2014 by Guest

[Bit]

Tal van begrippen worden ingezet, voor tal van gradaties van winterhardheid.

 

Daarnaast bestaat er een begripsverwarring in relatie tussen wat nou een vaste plant is, een eenjarige plant, een tweejarige plant en alle gradaties van winterhardheid daarin.

Wat 'vast' inhoudt ( meerjarige plant ), en wat niet, zou een apart topic behoeven. Wij in ons klimaat en in onze streek op de aardbol ( licht ) zien een Basilicum als eenjarig gewas. Het is echter een vaste plant. Een peper is een struik; wie hem door de winter weet te slepen heeft een dubbele oogst ( driedubbel, vierdubbel etc ). Makkelijk is het niet.

 

We begonnen er al mee, dat de écht winterharde planten/bomen/struiken eigenlijk niet het thema zijn hier. Het gaat juist op de vraag of iets wat niet inheems is, ook voldoende winterhard is en zo ja: wat is voldoende. Dan daarnaast alles wat niet winterhard is: in hoeverre kan het toch onze winters verdragen.

 

Je hebt ook planten die half-winterhard zijn.

Dit zijn bijvoorbeeld veel vlinderbloemigen; de peulvruchten. Maar ook velen uit de lookfamilie of sla-soortjes. Gaan we niet alle peul-achtigen langs welke wat vorst verdragen, maar er zijn er zeker een aantal ( zie daarvoor desbetreffende teelt in die topics, maar ook de vroege zaai-topics ). Een tuinboon kan vrij veel vorst hebben; gaat slap/ plat liggen en richt zich na de vorst weer op. Maar ook daar geldt, dat als de vorst aanhoudt, er méér wind is, de grond te nat is enz, dat het niet bevorderlijk is voor de plant natuurlijk. Peulen kunnen een graadje of wat vorst hebben. Sperziebonen helemaal niet.

De aardpeer sterft na de eerste vorsten bovengronds af, maar de knol blijft in de grond ongeschonden. Ik heb althans nog nooit iets van enige uitval gemerkt ( kan ook zijn, dat dat zo is, omdat het gewoon onkruid is hoor )

De Oost Indische Kers is duidelijk zó sappig van stengel en blad en absoluut niet winterhard, maar je verbaast je er over hoe lang planten toch in leven blijven, waar je dacht dat het al gevroren had. Veelal is dat het effect van een plaatselijk microklimaat. Het vroor op die plek nét niet. Met winterhardheid heeft dat allemaal niets van doen. Het blijft eens een keer tóch net leven.

 

Halfwinterharde teelten zijn echter érg handig in je teeltseizoen. Kun je de lichtcondities optimaal bieden, geven die teelten je de mogelijkheid eerder te beginnen ( oogstspreiding en zaaispreiding: er is zat te doen in de échte zaaimaanden ).

 

Soms verbaas je je er over, hoe veel koelte jonge zaailingen kunnen hebben en welk een gemak dat opeens geeft, als je er achter komt dat sommige teelten best een shock kunnen hebben zolang dat maar kort is.

Iedereen is bekend met het begrip 'afharden' : Een heel gesleep met zaaibakken, potjes en trays. Van onder een afdak naar binnen, naar dat raam of dat raam, naar koude kas, kasdeur open, kasdeur dicht.

Niet dat ik hier een pleidooi wil houden om daar mee op te houden, zeker niet ( dan hebben we opeens niet zo veel meer te doen ), maar je zou de strenge manier eens kunnen uitproberen. Klassiekers bij mij zijn de zaailingen van allerlei Tagetes ( afrikaantjes ) bij mijn opa thuis. Hij zaaide ze binnen voor. Ze kwamen op, het eerste blad verscheen en de hele bak ging naar buiten. Wél droog. En dat steevast half april. De nacht met +2gr deerde hem niet. Die dingen moeten zich maar redden "dan groeien ze lekker compact op en de echt zwakke gaan dan maar dood "( ik had een opa die sloeg )

Een afrikaantje kan geen vorst verdragen, maar rond 0 gaan de sterkeren toch niet dood. Tomaten net zo.

De aardappel is toch écht niet winterhard ( zoals de tomaat ), maar dat een aardappel die al sinds de oogst ergens bij mij op de tuin aan de voet van een heg er nu ( 25 jan ) zó uitziet ?

 

 

Dit is geen pleidooi om niet te hoeven afharden of dingen die geen vorst verdragen gewoon toch maar vorst te geven. Een pompoenzaailing reageert heel anders. Kijk maar eens naar het blad: dat is een heel ander verhaal. Die moet je niet alleen heel zorgvuldig afharden, die moet ook nog eens worden afgehard kwa licht/zon. Het begrip 'licht-harden' moet nog worden uitgevonden denk ik.

 

Het voert hier veel te ver de vele verschillen in 'hardheid' van planten langs te gaan. Gebruik het forum om specifiek jouw teelt-vraag te vinden of je vraag te stellen.

Edited January 25, 2014 by Guest

[Bit]

En klein beetje een uitstapje in dit topic.

 

In een topic over winterhardheid kun je de koude winter al snel als iets negatiefs zien; als iets waar je je planten voor wil behoeden, beschermen, voorkomen enz.

Dat gaat helemaal voorbij aan het feit, dat tal van oogsten mede bepaald worden door de winter.

Winter = rust ( in z'n algemeenheid ). Rust is zeker van belang voor een plant. Doorgroeien: té warm; té veel mest ( té veel groeiprikkels dus ), maakt een plant zwak. Dat geldt al helemaal voor de normale teelten uit onze streken, maar ook voor mediterane teelt. Minder voor de subtropische of tropische teelten.

 

Ik neem een voorbeeld ter illustratie: de aardbei. In de topics over de aardbei is al zat te vinden over de teelt zelf; zie aldaar.

Onze aardbei in de moestuin ( ook lid van de rozenfamilie alweer ) is van inheemse afkomst en dus winterhard. Nu zijn er de afgelopen 150 jaar ook kruisingen geweest met planten uit andere delen van de wereld, waaronder minder winterharde soortjes uit California en Zuid-Amerika, maar dat voert wat te ver om dat hier allemaal aan te voeren als argument voor of tegen winterhardheid. Onze aardbei op de tuin is winterhard. De plant is zelfs vaak in onze winters half-bladhoudend. Na strenge vorst ( -10 en lager ) zonder sneeuw zal het blad verdorren en afsterven. De plant zelf blijft leven.

Een aardbei vormt de bloemaanleg in de zomer en nazomer vóór de winter ( hij is lid van de rozen; die doen dat ). Die bloemaanleg is bij zware kale vorst, en zeker als de planten op natte grond staan, wél kwetsbaar.

Maar, en dat wordt wel eens vergeten, heeft de aardbei de winter ook nodig om de bloemaanleg voldoende te laten rijpen, alvorens te bloeien in het voorjaar daaropvolgend. Rijpen is in dit geval een beetje een verkeerd woord, maar de koudeperiode is gewoon een voorwaarde om tot gezonde bloei en vervolgens tot vruchtzetting te komen.

De aardbeiplant die je in maart bij de Intratuin koopt, in bloei en al, soms al met kleurende vrucht, die planten zijn opgekweekt onder kunstlicht nadat ze uit de koelcel zijn gehaald in december.

Je zou het eens zelf kunnen uitproberen. Een braam kopen welke geen koudeperiode gehad heeft. Buiten dat de oogst heel mager zal zijn, valt de smaak ook nog eens érg tegen.

 

Kortom. De winter hoeft niet te worden gezien als iets bedreigends, als iets negatiefs. Winter = rust.

 

Nóg ééntje. Nogmaals : ter illustratie; niet om op die teelt in te gaan. De knoflook.

Zie de topics aldaar. De knoflook wordt beter, beter van smaak, groter van bol, als de knoflook een periode van koude heeft gehad. Knoflook is behoorlijk winterhard. Pamperen geeft een magere oogst van zwakke planten en een teveel aan vocht daarbij is al helemaal dé reden voor uitval.

[Bit]

Mediterrane teelt in een topic over winterhardheid ?

 

We wonen niet aan de Middellandse Zee, dus inderdaad; die teelten zijn hier met betrekking tot winterhardheid gewoon onmogelijk. Overigens is de vorstgevoeligheid daar maar 1 factor; een ándere factor is het licht, maar dat is een ander topic.

Toch zijn er al eeuwen lang pogingen gedaan, waaronder velen met succes, om de natuur te dwingen tot de grenzen van wat nog nét kan. Ik neem weer een voorbeeld.

 

Buiten Berlijn kun je de zomerverblijven vinden van een van de vroegere vorsten van Duitsland: het beroemde Sanssouci. Tegen een helling op het zuiden vind je daar halfronde muurtjes waartegen perziken, abrikozen, vijgen, zoete handperen,druif en dergelijken gekweekt werden. Beschermd tegen de koude uit het noord-oosten, vol op de zon, met voor élke struik een afneembaar bouwsel tegen de regen en op zeer doorlatende grond.

Rond de bloei en met vorst werden er vuurpotten geplaatst. Tuinarbeid was goedkoop. Tuinmannen en verzorgers zát: 24/7. Het was en is, met kunstgrepen, allemaal mogelijk

 

Tegenwoordig, met onze huidige kennis en technische inzichten ( maar minder aandacht ) is er ook veel mogelijk. Maar met kunstgrepen dus.

 

Alle olijfboompjes die de kwekers tegenwoordig als zoete broodjes verkopen in de voorzomer sterven vroegtijdig bij ons in kletsnatte potten op het terras of op het balkon bij de eerste vorsten in december.

Dat is goed geld weggooien, maar allá; emotie mag wat kosten kennelijk.

Wat nu te doen met die gulle gift van een dierbare ? Die Mandarijn, die Olijf, dat bijzondere soortje Rozemarijn ?

 

Ik wil me hier beperken tot algemeenheden. Een citrus wil koelte in de winter. rond de +5 tot 8gr is prima. Volop licht.

Heeft de plant de zomer voor de winter voldoende zon gehad en zijn zijn takken voldoende afgerijpt. Is er dus geen jonge groei meer ( niet meer mesten na ong. 1 augustus ), dan kan ook een citrus wel een graadje vorst weerstaan. Wanneer er dan toch vorstschade optreedt, zal hij weer regenereren.

Die koelte is echter van groot belang. Staat de plant te warm, valt hij ten prooi aan vroege groei, aantastingen etc.

Zo ook de olijf. Een vijg ( afhankelijk van het soortje ook nog eens ) kan meer vorst hebben; die is bij ons bladverliezend, dat is wél zo makkelijk. Zie de topics aldaar.

Een perzik wil koude 's winters. Ook weer afhankelijk van het soortje, maar een perzik kan heel wat vorst hebben. Het lastige voor de perzik is, dat hij vroeg zal willen bloeien. Té vroeg veelal voor ons klimaat. Jawel, op een warme muur gaat het prima met een perzik, maar daar zal hij ook eerder in het voorjaar willen bloeien.

 

Geen teelt voor beginners dus.

 

ps. Dit uitstapje in dit topic zou een geheel eigen topic waard zijn. Zoveel als hier over te zeggen valt. Wellicht heeft iemand de kennis in huis, om hier ooit een info-topic over te maken ?