Ervaringen broeibulten/hochbeet/hügelbett

[roeier]

Ik denk dat ik met wat plaatjes goed kan illustreren hoe de drainage is verbeterd door de terpbedden.

 

Dit is aan het begin van mijn tuin, ik heb twee lange stroken met een pad ertussen. Hier zijn terpbedden aan beide kanten:

 

Dit is hetzelfde pad verderop, hier nog geen terpbedden, wel dezelfde houtsnippers:

 

Ik denk dat er zoiets speelt:

 

Het wateropnemend vermogen van de terpbedden is groot. Als ik een gat prik onderaan in een terpbed dan komt daar een fikse stroom water uit die ook wel even door blijft stromen. Mijn bedden zijn dus niet erg compact gevuld van binnen en zullen met de tijd wel inzakken. Ik maak ze nu ook hoger dan ik in het begin deed; kniehoog wel, en dan zijn ze nog een stuk verdiept in de grond, dus ze hebben een groot volume wat zeker bepalend zal zijn voor hoeveel water ze kunnen opnemen.

 

Werken met houtsnippers, mulch en compost doe ik allemaal ook, maar op zich heeft dat weinig effect. De beste volgorde van werken is ook altijd: eerst het terpbed, daarna die andere dingen. Ik heb wel houtsnippers op paden gelegd voordat er terpbedden waren, maar dan kan het water dus nog nergens heen, de paden komen blank te staan en als ik er dan op loop wordt het snel weer een smurrie. Dat zie je op de tweede foto boven.

De waterstand is niet het probleem. Ik verpest zelf het vermogen van de paden om het water af te voeren doordat ik er voortdurend op loop en op die manier een bende van de paden maak. Dat gaat snel met die slikkige klei. Het water in de sloot staat laag, maar het water op mijn tuin blijft overal hangen door mijn eigen schuld, en het regent hier iedere dag.

Weerman Henk in Spijkenisse zei dat Januari bij hem te droog was geweest, ik weet niet of Spijkenisse voor jou ook geldt, Pippi, het zou ergens in jouw regio moeten zitten, maar bij mij was het te nat.

 

Toch is het op mijn stukje tuin droger als vorig jaar rond deze tijd. Even wat vergelijkingsfoto's, vanaf mijn stukje genomen:

 

De besneeuwde foto was vorig jaar. Mijn tuin staat er nauwelijks op, alleen het allervoorste stukje, waar de palmkool staat, is van mij. Wel is dat voorste stukje nou juist droger, terwijl dat voor verderop niet opgaat. Hier vooraan zit een terpbed.

 

Ik ken trouwens wel nattere regio's dan hier. Kom maar eens in het westen van Ierland in de winter. Nog veel meer regen dan hier, en daar hebben ze ook wel klei. Wordt snel een modderboel. Ik heb daar wel eens een pad van keien gemaakt in Februari. Dat was een kwestie van eerst ijzeren golfplaat op de modder leggen, dan pas keien. Anders zouden die keien zo zijn weggezakt.

Je hebt daar een nog belabberder grond dan in Friesland. Waarschijnlijk ook de reden dat ze op een gegeven moment alleen nog maar aardappelen verbouwden, wat ook in Friesland teveel gebeurd. Dat valt in andere delen van Nederland nog wel mee, dacht ik.

[pippi]

Ik heb weerman Henk opgezocht, want ik woon in Spjkenisse. Hij zegt inderdaad:

 

SAMENVATTING januari 2018 op Voorne-Putten

Neerslag: 67 mm (normaal 70)

 

Nou, schiet mij maar lek. Het heeft hier geregend en geregend en geregend. De grasvelden in de parken zijn een grote zompige blubbervlakte, op de volkstuinvereniging staat water op vrijwel alle tuinen en de grond is echt al weken kletsnat.

[roeier]

Kijk, dit zijn ook terpbedden hè, die bij forumlid Sparky in Burgum worden gemaakt:

[Erny]

Leuk! Ik wil ook wel zulk materieel.

 

Maar stuk kleinschaliger ben ik ook weer met een bultje begonnen.

Stuk lag blank na laatste regen.

Eerst hout en droog bruin materiaal op/in het water.

Daarover een laag droog bruin blad.

Daarop heb ik de alweer groeiende bovenlaag van mn slecht onderhouden compostbult gelegd, dus aarde met gras en wortels.

Daartussen een beetje mest.

Daaroverheen een laag droog/halfrottend gras.

 

Nu is het wachten op de mest vd kinderboerderij. En ga nog wat eierschalen en as erover strooien.

 

Misschien nog een laag gemeentecompost als er nog ligt en anders gezeefde aarde van de bult erover.

En dan is de helft van dat stuk ook weer klaar.

[roeier]

Tijd om nieuwe ervaringen hier toe te voegen.

 

Eerst even het internationale nieuws herhalen dat met de droogte in Europa verscheidene historische en prehistorische structuren zichtbaar zijn geworden.

Het is bekend van terpbedden dat water daar beter wordt vastgehouden, en gewassen daardoor minder snel aan vochtgebrek lijden. Oude funderingen blijken zelfs na 5000 jaar als groene vormen in het landschap vanuit de lucht zijn waar te nemen, zoals hier bij Brú na Bóinne in Ierland:

 

 

Bovenstaande foto komt van dit blog, best de moeite waard om te lezen: https://blog.shadowsandstone.com/.

 

Ook in Nederland zijn amateur vliegers met drones in de weer geweest om interessante foto's te maken - interessant voor de archeologie en geschiedenis.

 

Maar om dan maar op m'n eigen tuinervaringen over te gaan: ik merkte helemaal geen terpbed effect. Eerder het tegenovergestelde; op de terpbedden was de droogte groter. Van een aantal gewassen had ik zowel wat op een terpbed staan als niet op een terpbed, en de terpbedden waren droger: aardbeien, tuinbonen en rode bes-struiken hadden meer verdroging en bladval als ze op terpbedden stonden.

Ik heb wel een idee waarom het zo uitpakte: ik denk dat m'n terpbedden te grote luchtgaten hebben van binnen; niet compact genoeg zijn opgebouwd en daardoor minder goed het water vasthouden dan de originele klei gedaan zou hebben. Het zal met de tijd wel beter worden, verwacht ik. Het was natuurlijk ook erg droog, en ik had deze bedden vooral gemaakt met het oog op natheid. Dat lijkt een inschattingsfout te zijn geweest; nat kan het hier zeker zijn, maar voor de tuin lijkt droogte een veel groter probleem.

 

Het aardbeienbed heb ik bewust laten doodgaan door geen water meer te geven, die plantjes hadden zo'n klap gekregen van de winter dat ik geen enkele aarbei heb kunnen oogsten, en dan kies ik liever een meer vorstbestendig gewas op die plaats. Aardbeien zijn, net als de artisjok die op hetzelfde bed stond, te teer voor hier:

 

 

Er verdorden ook dingen op de terpbedden tegen mijn bedoeling in, maar dan bleek ik toch te weinig water te hebben gegeven, zoals deze tuinbonen:

 

 

Ze gingen wel weer overeind staan na water te hebben gegeven, maar er kwam geen boon meer aan. Ik had ook tuinbonen staan ergens waar geen terpbed was, en die hadden geen last van de droogte.

De groei van de tuinbonen - totdat ze last van de droogte kregen - was wel beter dan het jaar ervoor, op dezelfde klei, maar zonder terpbed. Dit is een oude foto van 2017:

 

 

Toen bleven ze zo klein dat ik er niet van heb kunnen eten. Inplaats daarvan bewaarde ik de hele oogst - 60 bonen of zo - als zaad voor dit jaar. Dit jaar ging het beter, maar er was erg veel last van bonenluis. Slakken en bladrandkevers waren er ook meer als vorig jaar, en die zaten ook in de tuinbonen, maar ze hadden het meeste last van zwarte luis. Andere boontjes hadden dan weer meer last van die slakken en bladrandkevers, mijn peultjes zijn voor 99% opgevreten daardoor. Zaailingen van pastinaak, sla en wortel zijn voor 100% opgevreten.

Dat wijt ik niet helemaal aan de terpbedden, maar daar wordt het niet beter van. Al dat organische materiaal, in diverse staten van ontbinding, trekt meer beestjes aan. Die heb je nodig, voor de verdere vertering, maar ook je groente krijgt ermee te maken. Slakken, kevers en muizen krijg je meer van. Ik heb ook meer gemulcht dit jaar, en ik kan moeilijk zeggen welke beestjes nu het gevolg zijn van de terpbedden, en welke door het mulchen komen. Ik neig ernaar om op de tuin waar ik de terpbedden heb, te stoppen met mulchen. Op andere plaatsen, zoals de tuin aan huis, daar kan het wel, want daar zijn geen slakken of kevers, wel muizen, maar die kan ik toch niet ontmoedigen.

 

Ik hoop binnen een paar dagen hier meer observaties aan toe te voegen. Wordt vervolgd dus.

[appelvrouw]

Roeier ik heb dezelfde ervaring met de droogte op mijn twee lasagnabedden. Mijn theorie is dat het water nog te snel door de onderlagen zakt, er is gewoon nog te weinig fijn humus om het water vast te houden. Mijn oudere lasagnabed deed het iets beter dan de jongste waar het water er soms na het gieten onderuit kwam lopen.

[Patrijs]

Zou het niet kunnen dat bij jullie door die bedden de capillaire werking verstoord is?

Bij mij op zandgrond speelt die een belangrijke rol bij de vochthuishouding.

[roeier]

Ja, ik denk dat we allemaal in dezelfde richting denken. Het begrip capillaire werking moest ik opzoeken, maar zoiets zul je niet hebben als er heel veel grof materiaal in de grond zit; dan is water gewoon onderhevig aan de zwaartekracht. Vorig jaar kon ik een terpbed aan de onderkant doorprikken en kwam er een stroom water uit die ook wel even bleef doorstromen.

De meeste bedden zijn kniehoog bij mij, maar zitten deels ook onder de grond, dus van top tot teen schat ik dat ze ongeveer een meter zullen zijn. Als het water dan makkelijk naar beneden kan lopen, dan kan ik me een droogteprobleem in de toplaag makkelijk voorstellen als het maandenlang weigert te regenen.

 

Ik ben trouwens recentelijk dit pictogram tegengekomen:

 

Hier wordt aangeraden lagen aarde tussen het houtmateriaal te doen. Helaas werd er geen uitleg bij gegeven, maar ik heb dit voorbeeld wel opgevolgd bij mijn meest recente terpbed. Alles daarvoor heb ik gemaakt zoals in het 'don't' voorbeeld. Met aarde ertussen hoop ik dat het een compactere structuur van binnen krijgt, zodat water beter wordt vastgehouden, en dieper gaande plantenwortels zullen eerder aarde tegenkomen inplaats van het luchtledige - of ze daar tot nog toe last van hadden weet ik niet, in elk geval leek het in tijden zonder droogte allemaal prima te gaan.

 

Een ander probleem was toegenomen vraat dit jaar. Zo'n beetje alle groentes hadden er veel last van. Ik ga dat probleem niet exclusief aan de terpbedden toeschrijven. Doordat de originele grond een laag organisch gehalte had ben ik kwistig geweest met het aanzeulen van allerhande organisch materiaal zodat de bodem op den duur verrijkt zou worden.

Dan krijg je ook meer beestjes, en dat heb ik geweten. Dit aardappelplantje, wat trouwens niet op een terpbed stond, is helemaal opgepeuzeld door slakken:

 

 

Omdat aardappels snel groeien winnen de planten het vaak wel van dierlijke vraatzucht, behalve deze ene kwam alles er ook wel aardig doorheen.

Maar muizen gaan ook graag in terpbedden zitten, en ik merkte dat de knollen dan ook niet veilig zijn:

 

 

Dit is Sarpo Mira. De Charlotte is er tijden terug al uitgegaan en had geen centje pijn. Ik heb wel eens eerder gemerkt dat hoe langer een aardappel in de grond blijft zitten, hoe meer kans er is op vraat. Als de aardappels diep in de grond zitten en de grond is compact, dan valt het wel mee, maar op terpbedden is het dus oppassen, zeker met late aardappels zoals deze Sarpo Mira. Ik zou soortgelijke problemen verwachten met wortels en dergelijke.

Op de foto staan de ergst aangevreten exemplaren, het meeste is er tot nog toe gaaf uitgekomen, en de aardappels groeiden gewoon goed op de terpbedden.

Volgend jaar moeten de aardappels op een stuk wat nog geen terpbed is, en ik vraag me af of het verstandig is om daar terpbedden te maken vlak voor de aardappels erin moeten. Dat lijkt een risicootje - ik denk dat ik het terpbed maken op een iets lager pitje zet nu.

 

Dit zijn dus wat negatieve effecten die ik op de terpbedden heb gemerkt. De positieve effecten zijn er evengoed nog wel.

[appelvrouw]

Yep die vraat ken ik ook, maar vorig jaar vooral doordat de bieten werden aangevreten op mijn lasagna. Aardappels heb ik nog niet gedaan, en ik vind dat pompoenen nog het beste groeien op de lasagnabedden. De keyholegarden heeft dan wel een enorme grove laag onderop maar daarop toch al bijna een halve meter aarde. Ik leeg alles wat ik aan pottenaarde heb aan t einde van het seizoen op de KHG plus nog molshopen in de winter.

Dat met die lagen aarde zou je idd moeten doen tijdens de opbouw. Ik ga wel wat meer gericht aan het onderhoud van mijn lasagnabedden doen dit jaar, ik denk iets minder grof materiaal maar wel een goede laag paardenmest vermengd met compost in het najaar erop. Dan daar bovenop misschien wel weer lagen groen ( gras) en bruin (blad/stro). als toplagen.

[roeier]

Vandaag weer een stuk terpbed gemaakt. Twee lange banen tuin zijn nu vrijwel helemaal aangepakt. Dat is veel werk; ik heb me behoorlijk uitgesloofd de laatste paar jaar.

 

 

Echt leuk vind ik het niet meer om te doen, vooral het voorbereidende graafwerk is zwaar. Toch blijf ik de bedden verdiept aanleggen. Je leest vaak het advies om hoge bulten te maken, maar ik vertrouw dat niet in deze vlakke, winderige omgeving; ik ben bang dat ze dan snel uitdrogen.

Veel heermoes-wortels kwam ik tijdens het graafwerk tegen. Dat is in één klap verslagen met een goed terpbed. Bij twijfel over wel of niet een terpbed aanleggen zou de aanwezigheid van dit onkruid alleen al de doorslag kunnen geven om het wél te doen.

De grond zoals die was had toch wel veel last van het soort onkruiden die je krijgt op grond met een slechte structuur. Ik merk dat het een stuk beter is geworden, de tuin begint er nu aardig uit te zien, dat zeggen ook andere mensen op de tuin.

 

De reakties van anderen op het tuinencomplex was tot nog toe niet positief, op z'n minst wantrouwend. Maar wat voor reakties had ik verwacht toen ik van dit soort bulten hout aansleepte en op de tuin deponeerde? (Foto van 1½ jaar terug)

 

 

Niemand heeft ooit gezegd dat ik dit niet moest doen, maar men had het er niet zo op, en ik heb begrepen dat iemand die vlak naast mij zat vanwege mij naar een ander stuk is verhuisd. Jammer, ik heb hem wel eens gevraagd - toen hij nog naast me zat - of hij geen last had van de houtsnippers die ik op het gezamenlijke pad had gelegd, en daar had hij totaal geen last van zei hij. Iets zal hem toch hebben gestoord, maar het is al lang terug dat hij is verhuisd, en we groeten elkaar nog vriendelijk. Nou ja, niet iets om aan te kaarten dan.

Maar het is wel iets om rekening mee te houden als je aan terpbedden denkt op een krap Nederlands volkstuinencomplex; het geeft zooi en niet iedereen snapt direct waarmee je bezig bent. Het duurt ook een paar jaar voordat de voordelen duidelijker zichtbaar worden.

 

Ik hoop op een wat natter voorjaar en zomer dit jaar, trouwens, want dan werken terpbedden véél beter.

[roeier]

Alweer bijna een jaar verder sinds mijn laatste bericht. Nou, veel natter was dit jaar niet, maar niet zo problematisch droog als vorig jaar.

Het najaar is behoorlijk nat geweest, medetuiniers diepen de goten verder uit om van het water af te raken, terwijl ik er op reken dat de terpbedden het opnemen en dat het er dan nog is als het weer droog wordt in het voorjaar.

 

Dit jaar hebben mijn terpbedden het goed gedaan. Het was wel een beetje een doorbraakjaar; dit jaar was eigenlijk het eerste jaar dat een substantieel deel van mijn tuin terpbed was en dat alles het daar ook goed deed. In 2017 had ik nog niet een grote oppervlakte klaar, 2018 was te droog voor de tuin, maar dit jaar ging prima en kon ik de vruchten plukken van het werk dat ik er de voorgaande jaren heb ingestoken.

 

De banen met onkruid die aan weerszijden van mijn tuin lagen heb ik er vanaf begin dit jaar bijgehuurd, en ik ben al een tijdje bezig die ook aan te pakken. Dat gaat niet snel als je 320 m2 hebt en je gebruikt deze techniek, metertje voor metertje met de hand. Maar met name de noordelijke strook heeft erg compacte grond en zit vol heermoes, dus die wil ik stevig aanpakken.

Hieronder een fotoverslagje van het maken van een stukje terpbed. Mijn werkwijze is eigenlijk altijd hetzelfde, waarbij ik wel afhankelijk blijf van het materiaal wat ik om me heen vind om het bed mee te vullen.

 

Dit is een half omgevallen wilg. Het grootste deel ligt daar al heel lang. Het is al zo ver vergaan dat het makkelijk met een handzaagje in stukken valt te zagen zodat ik het kan vervoeren. En hoe verder vergaan een stuk hout is, hoe beter voor een terpbed.

 

Hier liggen de stukken voor het gat waar ze in gaan. Dit is heel goed basismateriaal.

 

Wat ook in het gat gaat zijn hekkelsjêden (een goede Nederlandse vertaling van dit woord ken ik niet, ken jij die?) Ieder najaar ligt zulk spul overal. Tuinen zouden er eigenlijk meer mee moeten doen, het wordt helaas vaak als afval beschouwd

 

Ik heb eerst wat stammetjes in het gat gedaan die aan de verse kant waren, daarna wat hekkelsjêden, en daarna de meer vergane, grote stammen. Je leest altijd dat de dikste stammen eerst moeten, maar als ze al zo oud zijn dat ze uit elkaar leg ik ze liever hoger en breek ze dan zoveel mogelijk kapot met een spitvork. Dan zijn het ook geen dikke stammen meer.

 

Verder opvullen met hekkelsjêden, meer oud hout, stukken klei ertussen, weer hekkelsjêden, en zo laagje na laagje verder.

 

Hier is het nog niet af, maar zo laat ik het eerst. In het verlengde van dit voorste stuk terpbed zijn stukken te zien die ik eerder heb gemaakt en die ik nu nog wat heb aangevuld. Zo de komende maanden gooi ik er nog wel wat goeie grond over voordat er daadwerkelijk gewassen op komen. Deze bulten gaan nog behoorlijk bezinken, dus ze kunnen op dit moment nog wat hoger gemaakt worden.

Nu een laag mest zou ook goed zijn, maar dat is iets lastiger voor mij om aan te komen, en het blijkt zonder ook goed te kunnen. Als je goede grond en snel verteerbaar materiaal bovenaan hebt en het is vochtig, dan gaat het goed. Je ziet al snel beestjes aan de slag gaan met het onverteerde spul, en met een paar maanden ziet het er al een stuk anders uit. Dan hoop ik dat de tuinbonen het hier goed gaan doen.

Ondertussen ben ik alweer bezig met het uitgraven van het stuk grond vlak voor dit bed, om het bed langer te maken.