Er heeft veel tijd tussen gezeten, maar ik pers er nog een laatste blog uit, zo tegen het einde van het jaar.

De moestuin ligt nu stil, maar er worden weer volop fruitbomen verplaatst in de tuin. Er is ook veel uitgegraven en aan buren gegeven: twee hazelnootstruiken, een zwartbladige vlier, een kersenboom. De kersenboom was wel zonde, omdat de bloesem altijd zo prachtig was. Maar de locatie was te schaduwrijk en met te veel verharding omgeven, dus hij was niet helemaal gelukkig en constant een prooi voor bladluis. Op zijn plaats staat nu de toverhazelaar, want die verschroeide juist op de vorige plek en die groeit zo langzaam dat de verharding pas over 10 jaar een probleem wordt. Op de plek van de toverhazelaar komt waarschijnlijk de mirabel de Nancy, die ik eerder nog in een waaiervorm probeerde te leiden langs een pad. Op de andere hete plek komt een nashipeer. Dan moet nog een appelboom verplaatst, die komt waarschijnlijk op de plek waar de Japanse esdoorn het te heet vond. En de vier laagstam appels, die zonnebrand op de appels hadden in de namiddag, krijgen voortaan naast de schutting bescherming tegen de namiddagzon. En dan is het allemaal even klaar met verplaatsen.

Van het fruit van afgelopen zomer is veel ingemaakt, dit is een deel van de buit: 

Jam maak ik er niet meer van, hoewel dat altijd nog kan met de ingemaakte moes. Meestal eet ik de moes met yoghurt, of ik doe er suiker bij en meng het met spuitwater als limonade. Alleen van de kruisbessen heb ik gelei gemaakt, heerlijk op beschuit. En van de jostabes heb ik chutney gemaakt, en vervolgens heb ik hem uit de tuin gehaald.

Terug naar de wintertuin. Daar moet nog een vijvertje ingegraven worden, maar of dat nog gaat lukken is onzeker. Het zou wel fijn zijn als hij nog gevuld kan raken met regenwater, dus eigenlijk moet het wel nu. De vijver moet in ieder geval een mogelijkheid krijgen voor dieren om eruit te klimmen. Afgelopen zomer was namelijk een spitsmuis verdronken in een vaas die ik had ingegraven zodat de vogels koel drinkwater konden hebben. Dat was afschuwelijk om aan te treffen en ik voelde me schuldig.  

Vrolijker waren de pompoenen dit jaar. De onverwarmde kamer ligt er vol mee en ik hou het goed in de gaten want de eerste rottende is al ertussenuit gehaald. Het zijn er weer erg veel. Ze passen niet eens allemaal op de foto. Of in mijn kamer. Een deel van de Lunga die Napoli staan rechtop in hoeken van twee kamers om minder plaats in te nemen. Hier liggen er twee even op bed. Ik heb vijf van deze, van één plant. De zwaarste is 23 kilo geloof ik (meer dan 20 kg, dat weet ik wel nog).

Deze broertjes zijn wat kleiner, dus die zijn al gebruikt in de keuken.

Het zijn echte soep-sappompoenen. Als je ze aansnijdt, gaan ze vocht 'bloeden'. Erg mooi.

Er was ook nog een late pompoen gegroeid, nadat het eindelijk weer was gaan regenen en de rest was geoogst. Die is vlak voor de vorst nog geoogst en als courgette gegeten. Was ook lekker.

De kleine pompoenen zijn gestapeld in de kratten die ik van Goldfish heb.

Daar zaten eerst de aardappelen in, in de kelder, maar die moest ik in hoog tempo opeten omdat ze gingen uitlopen. Er zat wel pakpapier rondom, zodat er geen licht bij kan komen. 

De laatste aardappelen liggen nu in de koelkast. De aardappeloogst was erg goed. Zo ook de tomatenoogst. De paprika's gingen slecht, ik denk dat ik de verkeerde soort had en volgend jaar ga ik het buiten niet meer doen. Alleen nog pepers en Pimenton de Padron.

Van de pepers probeer ik deze nu deze piri-piri binnen te overwinteren, maar of dat goed gaat is nog niet zeker. In de vollegrond was hij zo eind oktober: 

Maar binnen zo, vooral door het uitgraven, denk ik. Er komen namelijk wel nieuwe blaadjes aan, dus ik heb nog hoop dat hij het overwinteren doorstaat.

In de verhoogde bak is het volume inmiddels ongeveer gehalveerd. Ik had hem volgens Hügelkultur opgevuld, dus zand uitgraven, onderin hout, daarop grasplaggen en daarop tuinafval en keukenafval, waarna in het voorjaar het zand terugleggen gemengd met compost. De bak heeft een goede oogst gegeven, eerst peulen en daarna bladkool. De bladkool was de laatste verse groente die ik nog van de tuin heb gegeten. Het was wel handig dat de grond wat dieper zat, want de planten konden tegen de rand van de bak aan hangen zonder helemaal plat neer te vallen. 

Mijn nieuw ontdekte favoriet is winterrammenas. Wel klein gebleven, maar de woelmuizen hadden de grote opgevreten, dus dit bleef voor mij over. 

Overal komt de winterpostelein boven de grond nu, dus als er geen vorst is, is er nog wel groen te eten van de tuin. En als ik zin heb in fruit, dan eet ik een yacon. Dat is geen fruit, maar wel net zo zoet en sappig als een appel of peer. Ze staan in een ton met aarde in de keuken, tot nu toe blijven ze daarin goed. Dit is de witte soort die ik van Goldfish kreeg en die een beetje neigt naar barsten. Van ACPronk had ik een paarse soort. Daarvan hebben sommige knollen 'pitten' die tot in het hart gaan en daarom niet goed kunnen worden uitgesneden. Al met al zit je dan wat zand te eten.

Ik heb sowieso nog nooit zoveel zand gegeten, als sinds ik een moestuin heb 😉.