Groenten en fruit in de middeleeuwen.

[Stan]

Zoals de titel aangeeft wil ik hier gaan graven in het verleden.

 

Ik ga het niet hebben over de totale leefwijze in die tijden daar is n.l. best veel van bekend en te vinden op het net zoals middeleeuwse recepten en leefwijze. Ik wil puur het landschap maar, zeker ook de groenten en fruitsoorten bespreken voor zover als dat kan. Ook wil ik een beeld geven van het landschap en de moestuin in de middeleeuwen. Voor een deel het gebruik ervan maar ook het eetpatroon(geen recepten) voor een deel in kaart gaan brengen.

 

Dit is niet zomaar uit de lucht gegrepen maar, naar aanleiding van bodem vondsten uit Haarlemse bodem en wetenschappelijke publicaties(die op gravingen(de oudste rond 1300) dan he niet mijn topic). Ik ga hier in hoofdzaak vondsten van Huis ter Kleef(Het enige kasteel van Haarlem) aan halen en dan de botanische. Het geeft ook geen totaalbeeld van die tijd maar wel een impressie.

 

De late middeleeuwen zijn hier het voorbeeld omdat daar voor eigenlijk niet zo heel veel bekend is en dus ook een stuk lastiger om te gaan bespreken in een topic.

 

Voor ons is het ook geen ramp als de oogst zou mislukken maar in die tijd betekende dat gewoon hongerlijden.

 

Ik ga hier in de komende dagen(is anders niet te doen en ruillijstjes bijhouden voor de MTFD en modereren) en lijst met planten plaatsen waarvan zaden of andere resten zijn gevonden. Dat heeft dan nog niet de betekenis dat men het ook daadwerkelijk verbouwde of zou eten maar daar ga ik morgen verder op door.

 

De Cornus Mas(gele Kornoelje). Van deze struik(kleine boom) komen de Kornoelje vruchten en deze zijn eetbaar. Ze zijn wel heel erg zuur en heel veel gebruikt om kleurstof voor verf van te maken.

 

En probeer er dan maar achter te komen wat het gebruik was van zo'n plant of boom.

 

Deze zaden zijn dus in de Haarlemse bodemonderzoeken gevonden net als deze andere planten uit het lijstje hier onder :

Gierst

Duizendknoop

Perzikkruid

Varkensgras

Peer

Appel

Vlas

Druif

Nachtschade

Duindoorn

Pruim

Mispel

Bolderik

Waterbies

Riet/Stro

Brandnetel

Koninginnekruid

Akkerkool

Dagkoekoesbloem

Zuring

Smalle weegbree

Vijg

Rozebotel

Maanzaad (Slaapbol)

Linde

Tarwe

Gerst

Haver

Melde

Melde

Herik

Aardbei

Framboos

Perzikkruid

Behaarde boterbloem

Kruipende boterbloem

Schapezuring

Hennepnetel

Eenjarige hardbloem

Vogelmuur ?

Eik

Koriander

Getande veldsla

Karwijzaad/ Kummel

Koriander

Jeneverbes

Witte mosterd

Fenegriek

Hop

Boekweit

Tamme kastanje

Aardbei

Juffertje-in-het-groen

Komijn

Lijnzaad

Zegge

Meloen

Kleefkruid

Peper

Rijst

Distel/ Vederdistel

Dille

Piment

Komijn

Venkel

Granaatappel

Mispel

Spelt

Rogge

Rode of aalbes?

Granaatappel

Bos- of Vossebes

Paradijskorrel

Gewone vlier

Kruidvlier

Zwarte bes

Tuinboon

Erwt

Akelei

Hazelnoot

Kastanje

Jeneverbes

Dravik

Gele Kornoelje

Walnoot

Bolderik

Meloen

Kokusnoot

Pompoen

Aalbes

Kruisbes

Naaldaar

Watermeloen

Zwaluwtong

Lidsteng

Tuinboon

Mattenbies

Braam

Dauwbraam

Moerbei

Vijg

Zure kers

Zoete kers

Druif

Hop

Hennep

Korenbloem

Knopherik

Mosterd ( Zwarte?)

Ganzevoet

Kleefkruid

Boterbloem (akker)

 

 

Straks/morgen vul ik het lijstje aan met de Latijnse namen en familie(Lat./Ned) en zal ook wat duidelijk gaan maken over welke periode van de middeleeuwen dit nu gaat.

 

Wil je zelf op het net gaan spitten naar de zaden e.d. uit het verleden kijk eens voor publicaties op de website van biax(botanische Archeologen) of ga eens kijken op de site van de Rijksdienst van Cultuur en Erfgoed(RCE).

 

Vandaag(15-08-14) een hele kleine aanpassing gedaan aan de tekst.

[Jane Doe]

Heel erg interessant topic, ga ik zeker volgen.

Haralem (haarlem) is een mooie stad, met een rijke geschiedenis.

Ben benieuwd welke granen, groente, notenen en vruchten ter sprake komen.

[Loraine]

Gele lis (wortels)

Bramen

 

Leuk om uit te zoeken kijken wat het word

[aalterse-willy]

Wat aten de mensen toendertijd in de winter buiten speltbrood en vlees?

[geedee]

Als Limburger vind ik dit bericht bijzonder

 

Asperges in Haarlem

De gevonden zaden laten zien dat de asperges niet geïmporteerd zijn, maar dat ze in de omgeving van Haarlem gekweekt werden.

Dit is verrassend want wie denkt erbij aspergeteelt niet aan Limburg? Op schilderijen uit de 16e en 17e eeuw staan

asperges al afgebeeld. Maar kruidenboeken uit die tijd vertellen ons weinig over de teelt van asperges.

 

bron;

http://www.archeologie.nl/assets/websites/adc/images/nieuwsberichten/Haarlem/Pbr.175-2012%20Oudste%20aspergezaden%20van%20Nederland%20in%20Haarlem%20gevonden.pdf

[weknow]

Ik heb een verzoekje voor dit interessante topic! Namelijk om als je ergens iets aan informatie vindt/noemt, zo mogelijk ook de bron daarvan aan te geven. Het boek waar je het uit haalt of de website, waar je iets vindt enz.

 

Zo kunnen we beter bepalen wat de informatie waard is. Lang niet alles wat "ergens" beweerd wordt, hoeft juist te zijn. Sommige echt deskundige bronnen kunnen erg de moeite waard zijn om verder te volgen.

[weknow]

Wat aten de mensen toendertijd in de winter buiten speltbrood en vlees?

 

In ieder geval ook knollen. pastinaken, bieten, rapen en gekookte granen.

Van alles dat gratis ergens gevonden kon worden: Mosselen, schelpdieren, garnalen was bijvoorbeeld armelui-voedsel voor wie bij de kust woonde. Ook zeekraal, zeekool e.d.

Zo ook allerlei bessen en vruchten in bossen en ruigten: bramen, wilde aardbeien, appel, kroospruimen, appelbes, meidoornbessen.

Alles wat ergens voorhanden was in de natuur en eetbaar of eetbaar te maken, zal gebruikt zijn. Eten = leven.

 

De meer recept-achtige dingen en wat bijvoorbeeld op schilderijen werd afgebeeld, was al voor de adel of geestelijkheid en geen volksvoedsel.

 

Zout was zeer luxe. In Engeland alleen voor de adel. Het onderscheid aan tafels bij feesten e.d. was dat bedienden "below the salt" zaten...dus niet mee mochten eten van dat luxe goedje. (Bron: De hoes van een LP van de folkrockgroep "Steeleye Span" van rond 1973 met de titel "Below the Salt")

 

Ik vermoed dat ook veel "kennis" over wat eetbaar was, door mensen werd opgedaan door te kijken naar wat dieren aten.

[Jenneke]

Ik weet niet of jullie deze serie gezien hebben, maar een tijdje geleden is er een erg interessante serie op de BBC geweest over het leven en werken op een boerderij in de Tudor-tijd (15e eeuw) aan het eind van de middeleeuwen. Een geschiedkundige en archeologen leven en werken een tijd lang zoals de mensen in die tijd leefden. (Voor degenen die het interessant vinden staat de hele serie op youtube, hetzelfde team maakt trouwens ook een serie over het leven op een boerderij tijdens de Tweede Wereldoorlog)

http://youtu.be/G6v3Ip4salQ

 

Ik denk trouwens dat men in deze omgeving veel rogge gebruikten en dat spelt voor de luxere recepten gebruikt werd, maar dat kan natuurlijk ook wel per regio verschillen. Hmmm vanmiddag eens aan m'n zus vragen, die weet daar meer van

 

Maar erg leuk en interessant topic Stan

[geedee]

Verder verbouwde men ui, kruiden, kool en wortels. De pastinaak (witte wortel) werd een belangrijk bestanddeel van de stoofpot. Bier, wei en mede (gegiste honingdrank) waren de dranken. Het basisvoedsel bleef (rogge)brood en graanpap,

 

bron: http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/diversen/88088-de-eetcultuur-in-de-middeleeuwen.html

[Bit]

Je zal je verbazen over de verscheidenheid aan planten / kruiden / groenten / fruit welke men al in de late middeleeuwen verbouwde/ kweekte.

Natuurlijk geldt dat niet voor álle mensen, maar denk eens aan kloosters en hoven, maar ook de vroege adel ( landheren en dergelijken ) die op hun gefortificeerde boerderijen hele nutstuinen en kruidentuinen er op na hielden met tal van zaken. ( bedoel ik de eeuwen 1300-1600 )

Uit die tijd is best veel op schrift bewaard gebleven. Vroege receptenboeken en kruidenboeken, maar ook zelfs plantenboeken en plantenlijsten die bij de inventaris hoorden. Veel aan dagelijks nut staat ook afgebeeld op schilderijen ( snoeikunst in fruit , kweken van bollen ( lelies bv ). Niet allemaal voor het nut. En trouwens ook véél voor de huisapotheek )

Ontdekkingsreizen naar heel ver weg, maar ook handelsreizen, hadden vaak aparte botanisten aan boord die niets anders deden dan in opdracht van hun heer, zaden en stekken of hele planten verzamelen. Zeker in 1500 en later was dat allemaal onderdeel van het reizen ( veroveringstochten / ontdekkingstochten en handel )

 

Je had natuurlijk een groot onderscheid in steden en platteland. En een groot onderscheid in welstand binnen die steden en de standsverschillen op het platteland en dus ook de toegankelijkheid tot de toen meer exotische zaken.

 

ps@ Jenneke: De Tudor-periode is van ongeveer 1530 tot ong. 1600. Dat is dus de 16e eeuw, niet de 15e.

[Stan]

Heel erg leuk dat er heel veel reacties zijn dat geeft aan dat het onderwerp leeft.

 

Ik heb ook heel veel pb berichten gekregen met o.a. wat op en aanmerkingen. Ik weet dat e.e.a. nu nog wat rommelig leest(sorry) en vol met type en spelfouten zit(nog maals sorry). Maar de tekst gaat nog best wat veranderen en krijgt nog zeer veel aanvulling.

 

Ik ga echter heel veel van deze reacties splitsen en verplaatsen. Ik heb n.l. aangegeven dat ik het niet over leefwijze en recepten zou gaan hebben(daar kan je heel veel over vinden). Dus die reacties ga ik verplaatsen. Zo zal recepten ook naar recepeten gaan en ik eerder linkjes zou plaatsen dan de recepten.

 

Babbelen over dit topic en het leven van de mens in de middeleeuwen gaan naar de babbeltuin.

 

Het zal meer een Botanisch Archeologie gericht topic zijn. Dus met wat er ook echt is terug gevonden aan plantaardigheden.

 

Ook zal ik linken naar site's die betouwbaarder zijn dan info.nu e.d. zodat je ook gelijk het wetenschappelijke document kan zien(rapportage en publicatie).

 

Ook zal ik wat beeldmateriaal plaatsen om duidelijk te gaan maken over welk deel van de middeleeuwen het gaat(tervoorkoming dat de een aan 1300 denkt en de ander aan 1700).

[Stan]

Ik heb de lijst met botanische vondsten geplaatst. Daar is dus ook bewijs van dat we die planten reeds in ons bezit hadden of in het wild plukten. De vondsten zijn onderzocht door Biax de specialisten op het botanische vlak van de archeologie. Je kan bij hun op de site verschillende rapporten zien die gaan over planten in de vorm van zaden e.d over het hele land.

 

Ik heb gewoon het geluk gehad dat ik dit met mijn liefhebberij voor elke vorm van tuin deze mooie collectie in te kunnen zien.

Dan kan je enkel zeggen dat smaakt naar meer en komen er ook meer vragen al het hoe en waarom.

[Jenneke]

Nu op de BBC de documentaireserie "Secrets of the Castle" van hetzelfde team als "Tudor Monastry Farm" en "Wartime Farm", deze serie gaat over de bouw van een 13e eeuws kasteel en het leven van de arbeiders; ambachten, wonen, kleding, voeding etc. Het is op woensdagen om 22.00 uur, de eerste aflevering werd vanavond om 20.00 uur herhaald (ik had woensdag niet gezien dat het kwam en kwam er vanavond toevallig langs zappen), hopelijk blijven ze dat doen. Erg leuke en interessante serie weer.

De eerste aflevering staat ook op Youtube .

http://youtu.be/L5IMeODLND8